Berichten die suggereren dat zonnebrandcrème huidkanker veroorzaakt zijn misleidend

Misleidende berichten die sinds half mei 2022 honderden keren op sociale media zijn gedeeld suggereren dat zonnebrandcrème huidkanker kan veroorzaken. De berichten citeren een deel van een nieuwsartikel uit 2012 over een wetenschappelijk onderzoek naar zinkoxide, dat veel wordt gebruikt in zonnebrandcrème. Het volledige artikel, dat niet in de claims wordt weergegeven, bevat echter het advies van onderzoekers dat mensen nog steeds zonnebrandcrème moeten gebruiken. De onderzoekers concludeerden niet dat het ingrediënt huidkanker veroorzaakt. Dermatologen die door AFP zijn geïnterviewd zeggen dat de voordelen van zonnebrandcrème veel groter zijn dan de risico’s en raden mensen ten zeerste aan om zichzelf te beschermen tegen overmatige blootstelling aan UV-straling – een van de belangrijkste oorzaken van huidkanker.

Een afbeelding die twee screenshots vergelijkt waarvan wordt beweerd dat ze beide uit het AD komen, werd hiergedeeld op Facebook.

Het bijschrift bovenaan de afbeelding luidt: “Links AD 2022, rechts AD 2012. Ik zeg verder niks.”

De kop van de screenshot aan de linkerkant luidt: “Wappies boren nieuwe bron van waanzin aan: van zonnebrandcrème krijg je kanker”.

“Wappie” is een spottende termdie gebruikt wordt om mensen te omschrijven die coronavaccins weigeren of de gevaren van het virus bagatelliseren. Sommige tegenstanders van coronavaccins verzetten zich nu tegen het gebruik van zonnebrandcrème in wat een steeds emotioneler debat in Nederland is geworden.

De schermafbeelding aan de rechterkant toont de kop: “Stof in zonnebrandcrème verhoogt risico op kanker” en een inleidende paragraaf die luidt: “Zonnebrandcrème beschermt onze huid tegen kanker wordt ons verteld. Echter hebben wetenschappers nu ontdekt dat één van de bestanddelen in zonnebrandcrème juist de kans op huidkanker verhoogt.”

Dezelfde afbeelding circuleert in andere berichten op Facebook, zoals hieren hier.

Uit reacties op de misleidende berichten blijkt dat sommigen denken dat zonnebrandcrème kanker kan veroorzaken. “Je kan zelf kiezen kanker door UV of door zonnebrandcrème”, schrijft een Facebookgebruiker. Anderen geloven dat de afbeelding aantoont dat het AD plotseling van standpunt was veranderd. Een andere Facebookgebruiker schrijft: “Dan ben je als dagblad niet en nooit meer geloofwaardig.”

Berichten negeren advies dat mensen juist wél zonnebrandcrème moeten gebruiken

In het bijschrift boven de afbeelding in de misleidende berichten staat dat beide artikelen uit AD komen, maar dit is niet waar. De screenshot links komt eigenlijk uit een andere krant: de Telegraaf. Het artikel, een opiniestuk, is hiergepubliceerd op 13 mei 2022. Daarin richt columnist Hester Zitvast zich op iets dat ze een “kwaadaardige stroming” noemt die zonnebrandcrème als kankerverwekkend bestempelt en vertelt ze hoe ze huidkanker kreeg nadat ze in haar jeugd talloze keren was verbrand.

De screenshot aan de rechterkant is inderdaad afkomstig uit een AD-artikel gepubliceerd op 9 mei 2012.Het toont echter alleen de kop en inleiding van het bericht over onderzoek naar de mogelijk schadelijke effecten van zinkoxide. Door alleen de bovenkant van het AD-artikel te tonen, mist het bericht de belangrijkste context lager in het oorspronkelijke verhaal, waarin duidelijk wordt gemaakt dat het onderzoek zich in een vroeg stadium bevindt en het mensen niet moet ontmoedigen om zonnebrandcrème te gebruiken.

Het volledige AD-artikel sluit af met: “De onderzoekers waarschuwen echter dat dit niet betekent dat we vanaf nu geen zonnebrandcrème meer moeten gebruiken. Het onderzoek is voorlopig nog te vaag om echte conclusies uit te trekken over de veiligheid of het gevaar van zinkoxide.”

Het volledige AD-artikel citeert wetenschappers van de Missouri University als de bron van het onderzoek naar zinkoxide en bevat opmerkingen van een wetenschapper genaamd Dr Yinfa Ma, die het omschrijft als onderzoeksleider.

AFP ontdekte dat de Missouri University of Science & Technology twee dagen voordat het AD-artikel verscheen een artikel over het onderzoek op hun website had geplaatst. Het artikel van de universiteit is hierte vinden, gepubliceerd op 7 mei 2012, met de titel: “Sunscreen ingredient may pose skin cancer risk, researchers find”.

In het artikel staat: “Onderzoek naar cytotoxiciteit door dr. Yinfa Ma, Curators’ Teaching Professor in Scheikunde aan Missouri S&T, en zijn promovendus Qingbo Yang, suggereren dat zinkoxide, een veelgebruikt ingrediënt in zonnebrandmiddelen, bij blootstelling aan zonlicht een chemische reactie ondergaat die onstabiele moleculen kan loslaten die bekend staan als vrije radicalen. Vrije radicalen proberen zich te binden met andere moleculen, maar in het proces kunnen ze cellen of het DNA in die cellen beschadigen. Dit zou op zijn beurt het risico op huidkanker kunnen vergroten.”

Het artikel beschrijft hoe dr. Ma menselijke longcellen bestudeerde die waren ondergedompeld in een oplossing met nanodeeltjes van zinkoxide en reageren op de blootstelling aan verschillende soorten licht. Hij vergeleek ze met een controlegroep van cellen die niet waren ondergedompeld in een oplossing van zinkoxide. In het artikel staat dat Ma ontdekte dat aan zinkoxide blootgestelde cellen sneller degenereren dan cellen die niet in de chemische verbinding waren ondergedompeld, en dat ze bijzonder zwaar aangetast werden bij blootstelling aan ultraviolet licht.

Het universiteitsartikel citeert Ma echter als volgt: “Er is nog steeds een uitgebreidere studie nodig”, inclusief klinische proeven. Hij omschrijft het onderzoek als een “eerste stap”.

“Ik zou mensen nog steeds aanraden om zonnebrandcrème te dragen”, zegt hij. “Zonnebrandcrème is beter dan helemaal geen bescherming.”

Studies mogen niet leiden tot “onnodige paniek”, zegt onderzoeker tegen AFP

Dr. Qingbo Yang,die met dr. Ma aan het onderzoek werkte, herhaalde het belang van zonnebrandcrème bij het beschermen van de huid.

“Er is inderdaad kankerverwekkende ultraviolette straling in de zonnestralen die het aardoppervlak bereiken, en ongeacht het soort zonnebrandcrème, kan het min of meer de directe schade van ultraviolette straling aan onze huid voorkomen”, vertelde dr. Yang aan AFP in een e-mail op 26 mei 2022.

Hoewel het universiteitsartikel van Missouri vermeldde dat het onderzoek van Ma en Yang zou worden gepubliceerd in het tijdschrift Toxicology and Applied Pharmacology, vond AFP het daar niet terug.

Yang vertelde AFP dat het onderzoek “uiteindelijk niet werd geaccepteerd” door dat tijdschrift en dat het na verder werk verscheen in het International Journal of Toxicology in 2014. Verder onderzoek waarbij Ma en Yang keken naar het potentieel voor celschade (cytotoxiciteit) wanneer zinkoxide nanodeeltjes worden blootgesteld aan UV-straling werd gepubliceerd in het tijdschrift Toxicology Research in 2016.

Hoewel Yang zei dat hun waarnemingen leken te bevestigen dat zinkoxide cellen beschadigt, hoopte hij dat de bevindingen geen “onnodige paniek bij het publiek” zouden veroorzaken.

Yang legde uit dat de nanodeeltjes die in experimenten worden gebruikt “niet noodzakelijkerwijs dezelfde zijn als die in zonnebrandproducten worden gebruikt” en dat wanneer mensen zonnebrandcrème op hun huid aanbrengen, de buitenste lagen dode huidcellen fungeren als een “biologische verdediging” tegen de nanodeeltjes.

Gevraagd naar de reden voor het gebruik van longcellen in hun onderzoek, vertelde Yang aan AFP dat zij longkankercellen hadden gebruikt die een gerenommeerd “standaard celmodel” waren voor toxiciteitsstudies. Yang erkende echter dat “bredere tests en evaluaties (inclusief het gebruik van echte huidcellen)” zouden moeten plaatsvinden om de cytotoxische effecten van zinkoxide nanodeeltjes beter te begrijpen.

Dermatologen raden het gebruik van zonnebrandcrème sterk aan

Hoewel onderzoek naar ingrediënten voor zonnebrandcrème onvolledig is, raden experts overweldigend aan om het te gebruiken om de huid te beschermen tegen schadelijke UV-stralen.

Annebel Schipper, woordvoerder van KWF Kankerbestrijding, vertelde AFP op 23 mei in een e-mail dat een groot deel van de 80.000 jaarlijkse diagnoses van huidkanker in Nederland wordt veroorzaakt door UV-straling, en dat het gebruik van zonnebrandcrème met een factor 30 om de twee uur, één van de effectieve manieren is om je tegen de zon te beschermen. De organisatie sprak zich ook uit tegen de berichten op sociale media in een Twitterbericht:

Dr. Soe Janssens, dermatoloog bij het Antonie van Leeuwenhoek (Nederlands Kanker Instituut) en Aestate Clinic Amstelveen reageerde op de misleidende Facebookberichten in een telefonisch interview met AFP op 24 mei: “Dit gaat volledig in tegen onze overtuiging hoe we huidkanker moeten tegengaan dus het is ongelofelijk zonde dat dit soort dingen zonder wetenschappelijke basis op sociale media gepubliceerd worden.”

Wat betreft de veiligheid van zinkoxide in zonnebrandcrème, verwees Janssens naar dezestudie uit 2021 in het International Journal of Molecular Sciences. “Nadat zinkoxide wordt aangebracht op de huid blijft de zinkoxideconcentratie nog altijd 20-30 x lager dan wat als schadelijk wordt beschouwd voor cellen”, zei ze over de bevindingen van het onderzoek. In de studie zelf wordt geconcludeerd dat de bevindingen suggereren dat zonnebrandmiddelen met zinkoxidenanodeeltjes veilig zijn. “Dit spreekt sterk voor de veiligheid van ZnO NP (zinkoxide nanodeeltjes, red.) zonnebrandmiddelen die worden aangebracht op de intacte menselijke huid en de bijbehorende recente Amerikaanse FDA-richtlijnen”, luidt het onderzoek.

Dermatologen wezen er ook op dat mensen andere maatregelen moeten nemen om huidbeschadiging door de zon te voorkomen. Dr. Feiko Rijken, dermatoloog aan het UMC Utrecht, legde op 24 mei in een e-mail aan AFP uit dat zonnebrandcrème weliswaar effectief is, maar dat twee andere maatregelen prioriteit moeten krijgen: “Hoewel de kreet luidt ‘smeren, kleren, weren’ is de primaire maatregel ‘weren’ (zonblootstelling vermijden), vervolgens ‘kleren’ (huid beschermen met kleding/hoofddeksel) en op de derde plaats zonnebrandcrèmes.”

Rijken benadrukte: “zinkoxide preparaten worden zeer frequent toegepast in de dermatologie.” Bijvoorbeeld als standaardproduct bij de behandeling en preventie van luieruitslag bij baby’s. “Voor zover mij bekend is aanbrengen op de huid niet schadelijk voor het lichaam.” Rijken citeerde ook een zin uit een dermatologisch naslagwerk: “Hoewel een voortdurende evaluatie van de veiligheid van zonnebrandmiddelen op zijn plaats is, moeten artsen benadrukken dat de algemene risico-batenanalyse zonnebrandmiddelen veilig acht en een noodzakelijk onderdeel van de gezondheidsstrategie.”

Niveaus van zinkoxide in zonnebrandcrème worden gecontroleerd door Europese wetgeving

De website Waarzitwatin.nl, gemaakt door het Rijksinstituut voor Veiligheid en Milieu (RIVM) en het kenniscentrum Veiligheid NL, beschrijft hoe zinkoxidegebruikt wordt als UV-filter op minerale basis in sommige zonnebrandmiddelen om een dunne laag over de huid te vormen. Daarin staat dat de stof bij het aanbrengen de huid een beetje wit zal kleuren, tenzij het de vorm aanneemt van nanodeeltjes, in welk geval het kleurloos is. De website stelt: “zonnebrandcrème is veilig in gebruik”, maar waarschuwt dat je zonnebrandcrème in sprayvorm niet moet inademen.

Janssens legt verder uit: “Mineralen zijn stofjes die vermalen worden en als een laagje op de huid liggen die het licht weerkaatsen. Ze weerkaatsen voornamelijk UV-stralen (ultraviolet-straling) maar ook zichtbaar licht kan door die minerale filters worden weerkaatst.”

De website Waarzitwatin legt uitdat de Europese Commissie het veilig acht om zinkoxide in een concentratie tot 25 procent in zonnebrandmiddelen te gebruiken. “Volgens de wet mag de hoeveelheid zinkoxide die als UV-filter werkzaam is in zonnebrandproducten maximaal 25% zijn”, staat op de website. Het RIVM zegt op hun websitedat uit onderzoek is gebleken dat kleinere zinkoxide-nanodeeltjes moeilijk door de huid dringen en dat de Europese Commissie de concentratie van dergelijke nanodeeltjes ook beperkt tot 25 procent.

“Tot nu toe zijn er geen schadelijke effecten gerapporteerd door het gebruik van deze nanodeeltjes in zonnebrandcrème wanneer deze via de huid wordt toegepast”, staat op de website van het RIVM.

Het RIVM voegt er echter aan toe dat EU-wetgeving de verkoop van zonnebrandsprays met nanodeeltjes tegenhoudt vanwege zorgen over de effecten van inademing.

Er zijn enkele waarschuwingen en terugroepacties geweest van specifieke zonnebrandproducten, waaronder een product van Johnson & Johnson dat sporen bevatte van benzeen. Ook de Consumentenbond waarschuwde op 9 mei 2022 voor drie zonnebrandmiddelen die naar eigen zeggen niet de beloofde beschermingbieden.

AFP heeft hiereerder andere misleidende beweringen behandeld dat zonnebrandcrème kankerverwekkend is.