Ongegronde complottheorieën wijten aardbeving in Turkije aan Amerikaans onderzoeksstation

Nadat een reeks gewelddadige aardbevingen Zuidoost-Turkije en het naburige Syrië op 6 februari trof, beweerden berichten die duizenden keren in verschillende talen op sociale media waren gedeeld, dat de natuurramp werd veroorzaakt door een gevestigd onderzoeksprogramma in de Verenigden Staten dat lang is gebruikt voor veel  complottheorieën. Toch vertelden wetenschappers aan AFP dat er geen wetenschappelijk bewijs of plausibel mechanisme was waardoor het centrum, genaamd het High-frequency Active Auroral Research Program (HAARP), een dergelijke gebeurtenis zou kunnen veroorzaken, en de bewering afwijst als “sciencefiction”.

Sinds de aardbevingen toesloegen, waarbij tienduizenden mensen om het leven kwamen en delen van grote steden in Turkije en het door oorlog geteisterde Syrië werden verwoest, staan sociale media bol van desinformatie, vaak in de vorm van verkeerd toegeschreven beelden.

AFP-factcheckers hebben foto’s en video’s ontkracht die online zijn gedeeld en duizenden keren zijn bekeken, waarbij ze ten onrechte beweren scènes van de aardbeving of de nasleep te tonen.

Een van de ongegronde beweringen die zich in vele talen verspreiden, is dat de aardbeving werd veroorzaakt door HAARP, een onderzoekscentrum in Alaska dat zich richt op het bestuderen van de bovenste laag van de atmosfeer, die bekend staat als de ionosfeer.

Het centrum maakt regelmatig deel uit van samenzweringen; AFP heeft eerder beweringen ontkracht dat het centrum het weer beheerste of 5G-straling uitzond die het coronavirus bevatte.

 In de nasleep van de aardbeving deelden gebruikers van sociale media een video die beweerde de aardbeving in Turkije naast knipperende lichten te laten zien. Sommige berichten beweerden dat deze lichten het bewijs waren van de betrokkenheid van HAARP.

“De aanwezigheid van licht en bliksem in de lucht tijdens de aardbeving heeft bij de bevolking van Turkije geruchten veroorzaakt over het gebruik van menselijke technologieën zoals HAARP “, luidt dit Facebook-post van 7 februari 2023.

Screenshot van vals bericht vastgelegd op 21 februari 2023 – AFP

Op Twitter lijken andere gebruikers ook te denken dat HAARP achter de aardbeving zou kunnen zitten: “Er zouden beelden op internet zijn verschenen van het begin van de aardbevingen in Turkije. Buurtbewoners beweerden daarvoor ‘vreemde flitsen’ in de lucht te hebben gezien. Wat denken jullie? Is dit HAARP?”.

Soortgelijke beweringen zijn ook gedeeld in andere talen, zoals Frans, Spaans, Roemeens, Hongaars en Tsjechisch.

AFP sprak echter met zeven experts in astronomie, geofysica en aardwetenschappen die de beweringen afwezen als ongegronde complottheorieën. De technologie van HAARP heeft niet het vermogen om zo’n gebeurtenis te veroorzaken en de lichten die in de video te zien zijn, zijn een fenomeen dat vaak wordt waargenomen tijdens aardbevingen, zeiden ze.

‘Geen plausibel mechanisme’ voor HAARP om een aardbeving te veroorzaken

Het High-frequency Active Auroral Research Program, of HAARP, is gericht op het bestuderen van de eigenschappen en het gedrag van de ionosfeer, die, zoals NASA hier uitlegt, de bovenste laag van de aardatmosfeer is die het begin van de ruimte ontmoet.

Het centrum werd beheerd door de Amerikaanse luchtmacht en marine voordat het in 2015 werd overgedragen aan de Universiteit van Alaska-Fairbanks.

Op haar website, laat HAARP weten dat het het werelds krachtigste, hoogfrequente zender is voor de studie van de ionosfeer, die begint op ongeveer 60-80 km hoogte en zich uitstrekt tot boven 500 km hoogte.

Het programma gebruikt radiogolven om elektronen in de ionosfeer te verhitten, waardoor “kleine verstoringen ontstaan die lijken op het soort interacties dat in de natuur voorkomt”, maar die voor wetenschappers gemakkelijker te bestuderen zijn, aldus de site.

HAARP beantwoordt hier een reeks vragen over haar activiteit, en gaat ook in op verschillende samenzweringstheorieën die het onderzoeksstation al jaren omringen, zoals ongegronde beweringen dat het het weer of de geesten kan beheersen.

Op een vraag van AFP over de laatste beweringen dat HAARP achter de 6 februari aardbevingen zat, zei HAARP’s programmamanager Jessica Matthews dat dit niet mogelijk was.

“De recente aardbeving en het tragische verlies van levens in Turkije benadrukken de verwoesting die natuurrampen kunnen aanrichten. De onderzoeksapparatuur op de HAARP-site kan geen natuurrampen creëren of versterken,” vertelde ze AFP per e-mail.

AFP bereikte ook onafhankelijke deskundigen.

Jeffrey Hughes, hoogleraar astronomie aan de Universiteit van Boston (BU), verklaarde aan AFP dat de radiogolven van HAARP de ionosfeer verwarmen over een beperkt gebied van ongeveer 100 km.

“Er is geen enkele manier waarop dit kan worden gebruikt om een effect te creëren halverwege de aarde in de vaste aarde. Het spijt me, maar dit is gewoon dom”, zei hij.

Toshi Nishimura, een geofysicus en onderzoeksprofessor aan de Boston University College of Engineering, vertelde AFP ook dat hij niet op de hoogte was van enig wetenschappelijk bewijs dat suggereert dat HAARP een aardbeving kan veroorzaken.

“Kunstmatige radiogolven kunnen de bovenste atmosfeer plaatselijk verstoren, maar dat is vergelijkbaar met verstoring door de zon. Ik ken geen wetenschappelijk bewijs dat de kunstmatige golven veel sterkere verstoringen kunnen veroorzaken en lokale seismische omstandigheden kunnen beïnvloeden. De golfkracht neemt af met de afstand”, zei hij.

“Momenteel is er geen technologie om radiogolven vanaf de grond te lanceren en een stad in een ander continent precies te raken. Het lijkt niet mogelijk dat radiogolven de seismische omstandigheden op afstand kunnen beïnvloeden”, voegde Nishimura eraan toe.

Het intense schudden van aardbevingen wordt “veroorzaakt door bewegingen in de buitenste laag van de aarde, genaamd de “korst”, zoals NASA hier uitlegt.

De tektonische platen waaruit de aardkorst bestaat, bewegen voortdurend. Deze veroorzaakt spanning op de aardkorst, wat uiteindelijk leidt tot scheuren en breuken. “Een aardbeving is de plotselinge beweging van de aardkorst op een breuklijn”, legt NASA uit.

Dit proces vindt plaats in de aardkorst — niet in de ionosfeer, waar HAARP’s onderzoek zich op richt.

Grafiek met de drie basistypes van breuken die aardbevingen veroorzaken, inclusief de strike-slip die de dodelijke beving in Turkije en Syrië veroorzaakte. – AFP

“Dit is zo gek dat het is alsof je vroeg of de aardbeving is veroorzaakt door Bugs Bunny die naar wortels graaft”, vertelde David Keith, hoogleraar toegepaste natuurkunde aan de Harvard School of Engineering and Applied Sciences aan AFP toen hem naar deze beweringen werd gevraagd. “Er is gewoon geen bekend mechanisme waardoor iets als HAARP enige invloed op aardbevingen kan hebben”, concludeerde hij.

Susan Hough, een geofysicus van de Amerikaanse overheidsdienst Geological Survey (USGS) deed de beweringen af als “sciencefiction”.

“Er is geen plausibel mechanisme waardoor een aardbeving kan worden veroorzaakt met een dergelijk apparaat/wapen”, zei ze tegen AFP.

HAARP ‘geen wapen’

Michael Lockwood, professor in de fysica van de ruimteomgeving aan de Universiteit van Reading in Berkshire, Engeland, die op andere plaatsen met soortgelijke wetenschappelijke instrumenten heeft gewerkt, was ondubbelzinnig: “HAARP is GEEN wapen in welke vorm dan ook en is dat ook nooit geweest en kan ook niet als wapen worden gebruikt”.

Hij merkte op dat de militaire belangstelling voor de technologie gericht was op “communicatie, niet op enige vorm van bewapening”.

Zoals de website van HAARP uitlegt, begon het programma in 1990 als een initiatief van het congres dat gezamenlijk werd beheerd door de Amerikaanse luchtmacht en marine en waarbij de nadruk bij het onderzoek lag op “het kunnen begrijpen en gebruiken om communicatie- en bewakingssystemen voor zowel civiele als defensiedoeleinden te verbeteren”.

“Het doel was onderzoek te doen naar de fysische en elektrische eigenschappen van de ionosfeer van de aarde, die onze militaire en civiele communicatie- en navigatiesystemen kunnen beïnvloeden.”

De professor van Reading legde uit dat de samenzweringen rond het gebruik van HAARP als wapen voortkomen uit het feit dat het programma aanvankelijk onderzoek deed naar het gebruik van radiogolven om te communiceren met onderzeeërs.

HAARP was inderdaad oorspronkelijk bedoeld als een manier om de communicatie met nucleair bewapende onderzeeërs te vergemakkelijken. Maar “met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie leek communicatie met onderzeeërs niet meer zo cruciaal”, dus moest HAARP een nieuw doel vinden, aldus dit artikel uit 2008 in het wetenschappelijke tijdschrift Nature, geschreven voordat de site werd overgedragen aan de Universiteit van Alaska-Fairbanks.

Deze geschiedenis werd uiteindelijk “opgeblazen tot het kluchtige idee dat HAARP een soort wapen is: een vorm van sociale mind control is de gebruikelijke favoriet, maar het opwekken van aardbevingen is er een die ik nog niet eerder had gehoord”, aldus Lockwood.

“Het idee dat HAARP, gelegen net ten noorden van Gakona, Alaska, overal seismische activiteit zou kunnen opwekken, laat staan in Turkije en Syrië, is eerlijk gezegd echt belachelijk”, voegde hij eraan toe.

Momenteel zijn er geen militairen toegewezen aan het onderzoeksstation, volgens de informatie van het programma op haar website.

Lichten tijdens de aardbeving

De omgekeerde zoekopdracht voor beelden van de video die in sommige berichten wordt gedeeld en die beweert de lichten tijdens de aardbeving te tonen, leidde op 6 februari tot een bericht hier op Twitter door een gebruiker met de naam “Citizen Free Press”, die “Journalist Chaudhary Parvez” als bron aanhaalt. In geen van beide berichten wordt HAARP genoemd. AFP kon de video niet verder traceren of bevestigen of de video echt uit Turkije kwam en tijdens de aardbeving van februari 2023 is opgenomen.

Deskundigen vertelden AFP echter dat dergelijke lichten geen bewijs zijn dat HAARP de beving heeft veroorzaakt — ze zijn een betrekkelijk algemeen verschijnsel dat bij aardbevingen wordt waargenomen, hoewel er onenigheid bestaat over de herkomst ervan.

Verschijnselen zoals bliksemschichten, lichtbollen, streamers, en gelijkmatige gloed, die samen met aardbevingen worden waargenomen, worden aardbevingslichten genoemd, legt de USGS hier uit.

Geofysici verschillen echter van mening over de mate waarin ze denken dat individuele meldingen van ongewone verlichting in de buurt van het tijdstip en epicentrum van een aardbeving daadwerkelijk aardbevingslichten zijn, aldus het agentschap.

“De meeste deskundigen zijn het erover eens dat aardbevingslichten inderdaad voorkomen: lichtflitsen die bij sterke aardbevingen worden waargenomen. Soms worden lichten opgewekt door transformatorontploffingen, maar er is bewijs voor lichten van de aarde zelf”, verklaarde USGS’s Hough in een e-mail aan AFP.

“Er zijn enkele ideeën waarom ze optreden, maar ik geloof niet dat er een algemeen aanvaarde theorie is om ze te verklaren, deels omdat ze zo’n vluchtige waarneming zijn, dat ze zelfs moeilijk te documenteren zijn”, voegde ze eraan toe. “Meer controversieel is de bewering dat aardbevingslichten feitelijk voorafgaan aan sommige grote aardbevingen – dit is, naar mijn mening, veel minder goed onderbouwd dan lichten die optreden tijdens het schudden”.

John Vidale, decaan en hoogleraar Aardwetenschappen aan de Universiteit van Zuid-Californië (USC) zei dat “video’s zoals deze meestal afkomstig zijn van elektrische transformatoren die kortsluiting maken tijdens het sterke schudden. Af en toe kan sterk schudden leiden tot bioluminescentie in het water langs de kust, wat een gloed is, geen flits. Soms kan men de flitsen van transformatoren in de verte zien voordat het schudden de locatie van de waarnemers heeft bereikt”.

Mensen staan naast het puin van ingestorte gebouwen in Kahramanmaras, op 7 februari 2023, een dag nadat een aardbeving met een kracht van 7,8 het zuidoosten van Turkije had getroffen. – Ozan KOSE / AFP

Professor Hughes van de BU zei dat, hoewel hij niet “weet wat de oorzaak was van de flitsen in de video”, “ze zien er voor mij uit, althans sommige ervan, op het soort flitsen dat je krijgt als er kortsluiting ontstaat in elektrische systemen, waarvan ik zeker weet dat het gebeurde tijdens de verwoesting van de aardbeving”, voegde hij eraan toe.

Nishimura merkte ook op dat “de video suggereert dat het die nacht bewolkt was. Het licht komt niet uit de ruimte maar komt van de grond en wordt gereflecteerd door de wolken”.

Hij wees op deze soortgelijke verklaring die werd gegeven voor een aardbeving van magnitude 7,0 die Mexico in september 2021 trof in de buurt van de badplaats Acapulco aan de Stille Oceaan.

“Het lijkt onwaarschijnlijk dat die lichten verband houden met radiogolven die van een ander continent afkomstig zijn”, voegde Nishimura eraan toe.

Ambassades een week voor de beving gesloten wegens veiligheidsrisico’s

Sommige berichten beweerden dat de sluiting van verschillende Europese ambassades in de week voor de aanslag extra bewijs was dat het om een “geplande aanslag” ging.

Verschillende Europese consulaten in Istanbul kondigden echter tijdelijke sluitingen aan wegens veiligheidsrisico’s, zoals AFP op 2 februari meldde. 

De veiligheidswaarschuwingen, van ten minste zeven Europese consulaten in Istanbul, kwamen midden in een piek van diplomatieke spanningen in verband met de weigering van Turkije om Zweden en Finland toe te laten tot het door de VS geleide NAVO-verdedigingsblok, spanningen over protesten waarbij de Koran werd verbrand of vernield in verschillende Noord-Europese landen,  meldde AFP.

Ook in Den Haag scheurde Edwin Wagensveld, de Nederlandse voorman van Pediga, op 22 januari een Koran aan stukken uit protest tegen de islam en immigratie. Dit gebeurde slechts een week nadat de extreem-rechtse activist Rasmus Paludan op 21 januari een Koran verbrandde voor de Turkse ambassade in Zweden en later, op 27 januari, in Denemarken. De Noorse autoriteiten verboden een soortgelijk protest op hun grondgebied.

In sommige landen met grote moslimgemeenschappen brak als reactie daarop protest uit, zoals in Libanon en Afghanistan, waar Nederlandse vlaggen werden verbrand.

Zoals vermeld op de pagina van de Nederlandse regering, staat in het reisadvies dat als gevolg van de recente demonstraties in Zweden, Denemarken en Nederland waarbij een Koran werd verbrand of verscheurd, er een “verhoogde dreiging van een aanslag tegen Westerse doelen, diplomatieke vertegenwoordigingen en gebedshuizen, vooral in Istanbul. Vanwege deze dreiging is het Nederlandse consulaat-generaal in Istanbul tijdelijk niet toegankelijk voor publiek”. Het consulaatadvies is overgenomen door de Nederlandse ambassade in Ankara.

Het Duitse reisadvies voor Turkije waarschuwt ook voor een “verhoogd risico” op aanslagen “na de recente incidenten in verschillende Europese hoofdsteden met openbare verbranding of vernieling van de Koran”. Op 1 februari publiceerde het Duitse consulaat in Istanbul een Instagram post met uitleg over een tijdelijke sluiting, en kondigde een gedeeltelijke heropening aan op 6 februari.

Conclusie: Volgens door AFP geïnterviewde deskundigen en andere wetenschappelijke bronnen is er geen bewijs dat de technologie die HAARP gebruikt de capaciteit zou kunnen hebben om een gebeurtenis zoals een aardbeving te veroorzaken. De lichten in de video zijn een verschijnsel dat eerder bij aardbevingen is waargenomen en vormen geen bewijs voor de betrokkenheid van HAARP.