Na een dodelijke verrassingsaanval op 7 oktober 2023 door de Palestijnse militante groep Hamas, voerde Israël vergeldingsacties uit in de vorm van bombardementen op de dichtbevolkte Gazastrook, waaronder verschillende aanvallen op de grensovergang tussen Gaza en Egypte. Het conflict werd gevolgd door een stortvloed aan berichten op sociale media, waaronder een video die sinds 13 oktober in het Nederlands de ronde doet en waarin ten onrechte wordt beweerd dat Egyptenaren te voet de woestijn oversteken om humanitaire hulp naar de Palestijnen te brengen. Een onderzoek van AFP wees uit dat de beelden oud waren en mensen toonden die sigaretten in tassen droegen aan de grens met Libië. Egypte heeft, samen met Israël, Gaza geblokkeerd sinds 2007, en reizen naar het gebied via de Rafah grensovergang is altijd strikt beperkt.
“Egyptenaren steken de Palestijnse grens over om water, voedsel en voorraden te leveren aan de bevolking van Gaza”, luidt een Nederlands bericht op Telegram dat op 13 oktober is gepubliceerd en meer dan 12.000 keer is bekeken door gebruikers op sociale media. Het bericht is gekoppeld aan een video waarin duizenden mannen te zien zijn die door de woestijn lopen met grote, witte pakketten op hun rug. Het bericht is ook in het Nederlands gedeeld door verschillende gebruikers op X, voorheen Twitter, en Facebook, en in verschillende talen zoals in het Frans, in het Grieks en in het Servisch.
Hamasmilitanten bestormden Israël vanuit de Gazastrook op 7 oktober en doodden ten minste 1.400 mensen, voornamelijk burgers die werden doodgeschoten, verminkt of verbrand op de eerste dag van de inval, volgens Israëlische functionarissen. Israël zegt dat ongeveer 1.500 Hamas-strijders werden gedood in gevechten voordat het Israëlische leger het aangevallen gebied weer onder controle kreeg. Hamasschutters ontvoerden ook ongeveer 200 gijzelaars waaronder buitenlanders uit ongeveer twee dozijn landen. Onder de grijzelaars was ook een 18-jarige Nederlandse man, meldde het ministerie van Buitenlandse Zaken op 19 oktober.
Sindsdien zijn aan Palestijnse zijde meer dan 5.000 mensen, waaronder minstens 2.000 kinderen, gedood tijdens bombardementen in de Gazastrook. Dit meldde het Ministerie van Volksgezondheid van Hamas. Hele wijken zijn met de grond gelijk gemaakten en meer dan een miljoen mensen zijn ontheemd geraakt door niet aflatende Israëlische bombardementen als vergelding voor de aanvallen van de Palestijnse islamitische militante groep.
Een van de doden was ook een Nederlander, Islam al-Ashqar (33), die op 22 oktober is omgekomen, zei demissionair minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins (1 en 2) op X.
Israël heeft de Gazastrook volledig belegerd en de toevoer van water, elektriciteit, brandstof en voedsel afgesneden, waardoor chronische tekorten zijn ontstaan. Rafah is de enige route naar Gaza die niet wordt gecontroleerd door Israël, dat ermee instemde om hulp vanuit Egypte toe te laten na een verzoek van zijn belangrijkste bondgenoot, de Verenigde Staten.
In tegenstelling tot wat in de berichten wordt beweerd, heeft de video van mensen die witte pakjes dragen in de woestijn echter niets te maken met de oorlog tussen Israël en Hamas. Uit een onderzoek van AFP bleek dat de video was gemaakt bij de grens tussen Egypte en Libië, niet Gaza, en de mensen op de beelden lijken geen voedsel en water bij zich te hebben, maar sigaretten.
Geen verband met actuele gebeurtenissen
De grensovergang Rafah, gelegen aan de grens tussen Gaza en Egypte, is zwaar beperkt voor burgers. Op 9 en 10 oktober werd de grenspost drie keer gebombardeerd in minder dan 24 uur. Een vierde aanval trof de grensovergang op 16 oktober, waardoor deze gesloten werd. Het Israëlische leger erkende dit en verontschuldigde zich op 22 oktober 2023 voor het “per ongeluk beschieten en raken van een Egyptische post aan de grens” met Gaza (hier gearchiveerd). Egyptenaren die hulpgoederen op hun rug droegen om Gaza binnen te gaan, zouden daarom niet hebben kunnen passeren.
Op 17 oktober riep het Egyptische Ministerie van Buitenlandse Zaken Israël op om “te stoppen met het aanvallen van het gebied rond de Rafah terminal”, om “zo snel mogelijk” humanitaire hulp toe te laten. Dagenlang waren honderden vrachtwagens geblokkeerd in de Egyptische Sinaïwoestijn, die daarvoor niet in staat waren om de 2,4 miljoen mensen in Gaza te bereiken.
De hulp die dagenlang werd uitgesteld begon op 21 oktober te arriveren onder een akkoord tussen de Amerikaanse president Joe Biden en Egyptische en Israëlische leiders.
De Verenigde Naties schatten dat Gaza ongeveer 100 vrachtwagens per dag nodig heeft om te voorzien in de behoeften van de 2,4 miljoen inwoners, waarvan bijna de helft ontheemd zou zijn geraakt door de Israëlische bombardementen.
Oorspronkelijke video opsporen
Door een zoekopdracht naar dezelfde video op X hebben we ontdekt dat de beelden al gepubliceerd werden op 7 september (archief hier), bijna een maand voor het huidige conflict tussen Israël en Hamas, dat op 7 oktober is begonnen. In het onderschrift van de video schrijft de gebruiker dat de beelden de grens tussen Egypte en Libië tonen.
In veel van de publicaties waarin de video werd gedeeld (bijvoorbeeld hier en hier), is linksboven een logo te zien met de letter “K” in blauw en het getal “24” in rood. Aan het einde van de video zien we de woorden “Kurdistan24.net”, een Irakees mediakanaal gevestigd in de stad Erbil in Iraaks Koerdistan. Jammer genoeg was de video niet meer te vinden op de website van deze media.
AFP besloot daarom contact op te nemen met Kurdistan24 om meer te weten te komen over de beelden.
De video die gepubliceerd werd op 13 oktober op de socialemediapagina van Kurdistan24, werd een paar uur later weer ingetrokken, zei Zheer Ziyad, hoofd sociale media bij Kurdistan24, tegen AFP tijdens een telefoongesprek op 18 oktober.
“We zagen deze video op sociale netwerken. In de huidige context met alle informatie die circuleert, dachten we dat het echte informatie was. We publiceerden de video onder de titel ‘Het Egyptische volk helpt het Palestijnse volk’, en dachten dat het echte informatie was. Maar toen we de video controleerden, ontdekten we dat die oud was, uit 2020 denk ik. We hebben hem onmiddellijk van al onze platforms verwijderd”, legde Zheer Ziyad aan AFP uit.
Wat laat de video in de posts dan wel zien?
Smokkelaars
Door een zoekopdracht naar de worden “Egyptenaren Palestina” in de zoekbalk van TikTok, vonden we video’s in verschillende talen (hier, hier en hier), die hetzelfde type scène laten zien als in de video waar we de oorspronkelijk beelden van probeerden te vinden.
In de beelden (waarvan internetgebruikers beweren dat ze Egyptenaren tonen die hulp brengen aan de Palestijnen) zien we een groot aantal mannen in woestijngebieden lopen met rechthoekige pakjes op hun rug.
In een commentaar van 14 oktober op een van de berichten die de onjuiste informatie deelden in het Frans op X, beweerde een internetgebruiker dat het ging om “oude beelden van smokkelaars tussen Egypte en Libië” (hier gearchiveerd).
In het bericht van een andere post gedeeld op X van 7 september 2023 (hier gearchiveerd) wordt de video beschreven als beelden van de grens tussen Egypte en Libië. In de commentaren suggereren internetgebruikers dat het om sigarettensmokkelaars gaat.
In een van de video’s die we te zien kregen bij onze zoekopdracht op TikTok, waarin wordt beweerd dat het Egyptenaren zijn die naar de Palestijnse gebieden reizen, is te zien hoe mannen grote kartonnen dozen uit de witte tassen halen die ze bij zich dragen. Als je inzoomt op de dozen, zie je een rood logo op een witte achtergrond. Als je de video pauzeert voor bepaalde beelden van de opnamen, kan je twee letters aan de bovenkant van de dozen zien die lijken op een “h” en een “p”.
We gingen ervan uit dat de pakjes dus sigaretten bevatten en voerden “hp sigaretten” in als zoekopdracht in een zoekmachine. Uit de resultaten van de gevonden afbeeldingen kunnen we opmaken dat het logo van een sigarettenmerk lijkt overeen te komen met het logo dat op de video te zien is.
In de afbeeldingsresultaten vonden we ook deze Facebookpagina met de naam H&P cigarettes (hier gearchiveerd). Telefoonnummers die met +92 en de namen van de steden Lahore, Peshawar, Karachi en Multan beginnen, suggereren dat het om een bedrijf gaat dat is gevestigd in Pakistan.
In weer een andere video loopt een man met een tas vlak langs de camera die de scène filmt. Als je goed kijkt, zie je drie donkere strepen door de stof van de tas, die een grote langwerpige ovaal vormen met een opschrift in het midden met de letters “O”, een “R”, een “I” en een “S”.
We hebben toen op internet gezocht voor: “ORIS sigarettenmerk”. We vonden een ander sigarettenmerk, met een logo dat bestaat uit drie ovale banden en de tekst “ORIS”.
Grens tussen Egypte en Libië
Nadat we de woorden “grens Libië Egypte smokkel” in het Arabisch in de zoekmachine voerde, ontdekken we deze video (hier gearchiveerd) op Facebook van 16 juni 2022, waarin we mannen in een gebouw midden in de woestijn zien met rechthoekige zakken. De persoon die filmt draait de lens naar het landschap, waar we hetzelfde soort tafereel zien.
Het bijschrift van de video luidt: “Egyptische smokkelaars documenteren hun reizen over de Libisch-Egyptische grens, met goederen van onbekende soort, herkomst en bestemming, en profiteren van de laksheid van de veiligheidsautoriteiten aan de grenzen van de twee landen om zich in alle comfort te verplaatsen”.
De zoekopdracht levert ook deze beelden op (hier gearchiveerd) die in 2021 op TikTok zijn geplaatst, waarin we opnieuw mannen in de woestijn zien lopen, volgeladen met rechthoekige tassen. Hier luidt het bijschrift in het Arabisch: “Douanesmokkel van Salloum naar de Egyptische en Libische grens”.
Als we naar beneden scrollen in de zoekresultaten, vinden we deze video (hier gearchiveerd), geplaatst op YouTube op 13 juni 2022, waarin we opnieuw hetzelfde soort taferelen zien als in de vorige video’s. “Smokkel aan de grenzen van Egypte, Libië en de Salloum” staat er in het Arabisch in het bijschrift bij de video.
Wanneer we de beelden uit de video knippen met behulp van InVid-WeVerify software en een omgekeerde zoekopdracht uitvoeren op Google, verschijnt dezelfde video waar we naar kijken op het YouTube-kanaal (hier gearchiveerd) van een Marokkaans mediakanaal genaamd Ifada media. De publicatie dateert van 8 september 2023. In de titel van de video schrijft Ifada media in het Arabisch: “Video van goederensmokkel tussen de Egyptische en Libische grens”.
Door verder te zoeken in de resultaten, komen we ook deze video tegen (hier gearchiveerd) waarin een surfer zoekt naar de locatie waar de video zich afspeelt. In de loop van zijn uitleg, in het Arabisch, leidde de youtuber af dat het om het gebied Salloum ging, op de grens tussen Egypte en Libië.
Naarmate de zoektocht vorderde, werd de naam “Salloum” verschillende keren genoemd in de beschrijving, titel of commentaren van verschillende video’s. Door een zoekopdracht naar de locatie te doen in Google Maps vinden we een gebied (hier gearchiveerd) in Egypte, dicht bij de Libische grens.
Om te bepalen of dit inderdaad het goede gebied is, hebben we de scène in de video bekeken en gecontroleerd. Op de vierde seconde van de video is op de achtergrond een gebouw met een gebogen dak te zien.
Een Google Maps scan van het gebied ten noorden van de grens tussen Egypte en Libië, in de regio Salloum, laat een gebouw zien dat lijkt op het gebouw in de video. Dit is een grenspost, die ook te zien is in deze video die op 24 september 2023 door het Information and Decision Support Centre van de Egyptische ministerraad op Facebook (hier gearchiveerd) is gepubliceerd.
AFP’s Fact Check-artikelen over het Israëlisch-Palestijnse conflict zijn hier te lezen.
