Deze antigeentesten zijn ontwikkeld voor nasaal gebruik; niet voor kraanwater

Verschillende foto’s en video’s van “positieve” resultaten op antigeentesten door kraanwater zijn sinds november 2021 meer dan duizend keer gedeeld op sociale media. Vergelijkbare voorbeelden worden over de hele wereld aangehaald als bewijs dat de testen onbetrouwbaar zijn. Maar experts en de fabrikanten noemen deze resultaten betekenisloos, omdat de testen alleen bedoeld zijn voor menselijke monsters en op basis van specifieke instructies. Elke stap die afwijkt van de instructie, inclusief het toevoegen van monsters met een andere pH-waarde, heeft invloed op de testresultaten.

Nederlandstalige publicaties tonen “positieve” resultaten van antigeentesten – ook bekend als zelftesten of sneltesten – voor SARS-CoV-2, na de toediening van kraanwater. Dit zou betekenen dat deze testen een “poppenkast” zijn. Voorbeelden zijn dit bericht op Twitter van eind december 2021 dat meer dan 600 keer werd geretweet, en deze foto op Facebook van 21 november 2021 die 580 keer is gedeeld.

In november 2021 werden ook video’s van het proces gepubliceerd (hier en hier), waarin lege buisjes zonder testvloeistof met water worden gevuld, waarna de inhoud op de cassettes wordt gedruppeld.

De fabrikanten van deze zelftesten, deskundigen en gezondheidsautoriteiten leggen uit dat de toediening van water als monster onjuist gebruik van de testen is, en daarom geen betrouwbare resultaten levert.

Dit is niet de eerste keer dat misleidende publicaties over zelftesten circuleren op sociale media. AFP ontkrachtte veel andere publicaties van stoffen die worden gebruikt om te beweren dat zelftesten onbetrouwbaar zijn, zoals cola, Red Bull, bier, kiwisap en sinaasappelsap. AFP Factcheck Nederland publiceerde in mei 2021 een soortgelijke factcheck over het gebruik van water bij antigeentesten.

Antigeentesten moeten worden gebruikt volgens de richtlijnen: met een bufferoplossing (testvloeistof) en het juiste menselijke monster, in dit geval van een uitstrijkje van de neus.

Testen worden verkeerd gebruikt

De antigeentesten in de berichten, herkenbaar aan de verpakking, zijn van de fabrikanten Abbott (Panbio) en Biosynex.

Deze test “is bedoeld voor gebruik met een neusuitstrijkje. Panbio mag niet worden gebruikt met water of enig ander voedsel of vloeistof”, vertelde een woordvoerster van Abbott aan AFP op 13 januari 2022 in deze Franstalige factcheck in reactie op soortgelijke misleidende berichten.

Het bedrijf betreurt “de verspreiding van onjuiste informatie met opzettelijk misbruik” van hun zelftesten, en noemt de berichten “misleidend, onverantwoordelijk en gevaarlijk voor de volksgezondheid.”

“Andere vloeistoffen hebben chemische eigenschappen die een chemische reactie op de teststrip kunnen veroorzaken, wat tot misleidende of onnauwkeurige resultaten kan leiden. Het niet volgen van de instructies voor de testprocedure en de interpretatie ervan kan de testprestaties negatief beïnvloeden en misleidende of ongeldige resultaten opleveren”, vertelde de woordvoerster van Abbott.

AFP heeft contact opgenomen met Biosynex. Zij hebben op het moment van schrijven echter nog geen reactie gegeven. In de handleiding van hun antigeentest vermeldt het bedrijf wel duidelijk dat het product voor nasaal gebruik bedoelt is, en waarschuwt: “het niet opvolgen van de testprocedure kan de testprestatie negatief beïnvloeden en/of leiden tot ongeldige testresultaten.”

Om een zinvol resultaat te krijgen, moet het verzamelde monster worden geroerd in een bufferoplossing voordat het in de testkit wordt gedruppeld, stipuleert de handleiding van Biosynex. De bufferoplossing zorgt ervoor dat de testvloeistof de juiste pH-waarde heeft. Het “buffert” – dat wil zeggen neutraliseert – kleine hoeveelheden zuur, die in een slijmmonster worden aangetroffen. Maar de berichten op Facebook met testen van Biosynex bevatten alleen foto’s van het resultaat, dus er is geen manier om te weten welke stappen ze hebben genomen om de zogenaamde “positieve” resultaten te verkrijgen.

De Rijksoverheid legt in deze folder uit hoe nasale monsterafname voor antigeentesten in zijn werk gaat.

“Alle IVD-kits moeten worden gebruikt volgens de instructies van de fabrikant en het analyseren van het type monster waarvoor ze zijn ontworpen”, zei Ion Popescu tegen AFP op 27 april 2021, onderzoeker aan het Instituut voor Biochemie van de Roemeense Academie. Volgens Popescu geeft het detectiesysteem van de test een onnauwkeurig resultaat wanneer de pH-waarde te laag wordt. “De test is niet gemaakt om te zoeken naar COVID in Coca-Cola of kraanwater. Het monster moet een bepaald pH-niveau hebben wanneer het aan de test wordt toegevoegd. Als om de een of andere reden de pH-waarde niet geschikt is, kan dit niet-specifieke resultaten opleveren”, voegde hij eraan toe.

Daarom moet bij het voorbereiden van het monster de bufferoplossing uit de kit worden gebruikt met inachtneming van de instructies van de fabrikant, benadrukt Popescu: “Als de pH-waarde van het kraanwater onder een bepaalde waarde daalt (bijvoorbeeld 5,5) en niet wordt gecorrigeerd met behulp van de oplossing in de kit, kunnen vals-positieve uitslagen het gevolg zijn.”

Hoe werken antigeentesten?

Er zijn verschillende testen voor SARS-CoV-2 die in twee categorieën kunnen worden onderverdeeld: diagnostische testen (PCR- en antigeentesten) om vast te stellen of iemand besmet is en serologische testen, die aantonen of iemand in het verleden besmet is geweest.

Serologische testen kunnen worden gebruikt om na te gaan of een persoon antilichamen tegen het coronavirus in zijn bloed heeft. Deze testen worden meestal gebruikt door wetenschappers om te kijken hoe veel mensen al zijn besmet en om informatie te verzamelen over de afweer van mensen tegen het virus.

PCR-testen kunnen kleine hoeveelheden van het virus opsporen uit een monster uit de keel of neus, door het genetisch materiaal van het virus in een laboratorium te vermenigvuldigen.

Antigeentesten – bekend als zelftesten – zijn minder gevoelig en minder betrouwbaar dan PCR-testen, maar ze zijn sneller. Om tot een positief resultaat te komen, moet een grotere hoeveelheid virus aanwezig zijn. Dit betekent dat op het moment van coronainfectie, wanneer er nog maar een kleine hoeveelheid virus in het lichaam aanwezig is, de antigeentest onterecht een negatief resultaat kan geven, legt het RIVM uit op hun website. Ook fout-positieven komen voor, daarom adviseert de Rijksoverheid iedereen om na een positief resultaat bij een zelftest een extra test te doen bij de GGD.

Het monster dat voor de antigeentesten in de Facebookberichten wordt gebruikt moet nasofaryngeaal (uit de neus) zijn, zoals wordt uitgelegd in de gebruiksaanwijzingen (Panbio, Biosynex).

Het resultaat is geldig en positief als in het resultaatvenster twee duidelijke streepjes verschijnen: de controlelijn (C) en de testlijn (T). Als alleen een C-lijn verschijnt, is de test negatief; als alleen de T-lijn verschijnt, is de test ongeldig. De C-lijn moet altijd zichtbaar zijn wil de test geldig zijn, aangezien deze aangeeft of er al dan niet een reactie is opgetreden.