Een video van een verkeersopstopping in de buurt van het dorp Dorohusk, in het oosten van Polen, is sinds december 2022 honderden keren gedeeld op sociale media, samen met de valse bewering dat het Poolse mensen toont die het land ontvluchten in de richting van Duitsland nadat ze te horen hadden gekregen dat 200.000 mensen zouden worden opgeroepen voor militaire training. Na een zoekopdracht op het internet, het geolokaliseren van de video, evenals met een lokale garagist en een Poolse grenswachters contact op te nemen, was AFP in staat om te bevestigen dat de video aan de grens tussen Polen en Oekraïne werd genomen, niet tussen Polen en Duitsland. Bovendien publiceerde het Poolse ministerie van Defensie haar plannen om in 2023 tot 200.000 mensen op te roepen voor oefening, maar dat is hetzelfde aantal als voorgaande jaren. AFP heeft geen nieuws over Poolse burgers die massaal wegrennen na de aankondiging gevonden, noch waargenomen door het ministerie van Defensie.
Een video van min of meer 30 seconden, gekoppeld aan berichten waarin ten onrechte wordt beweerd dat Poolse mensen naar Duitsland vluchten na dat ze te weten kwamen dat 200 duizend mensen zouden worden opgeroepen voor militaire oefeningen, werd in december tientallen keren gedeeld en werd tienduizenden keren op sociale media bekeken.
De valse bewering werd in het Nederlands gedeeld op verschillende netwerken zoals Facebook, Twitter en Telegram , samen met een video die binnen een voertuig werd gefilmd en een belangrijke file laat zien die zich op een tweerichtingsweg afspeelt. Soortgelijke valse beweringen werden ook gedeeld in het Russisch, Duits, Engels en Frans.
Een Poolse weg aan de grens met Oekraïne
Volgens de berichten die op sociale media zijn gedeeld, zou de video een lange rij voertuigen laten zien die op weg zijn van Polen naar Duitsland. Maar dit is niet waar: de video is gemaakt op de E373 in de buurt van het dorp Dorohusk, aan de grens met Oekraïne.
AFP probeerde de oorsprong van de video te vinden met een omgekeerde afbeeldingszoekopdracht op verschillende zoekmachines, waaronder Yandex, en ontdekte dat de video al op 14 december 2022 met dezelfde valse bewering was gedeeld op een Russischtalig kanaal op Telegram. Op dezelfde dag werden ook verschillende Twitter- en Facebook-berichten in het Frans gedeeld, zoals hier en hier.
Een commentaar in een tweet was de eerste aanwijzing voor AFP om erachter te komen waar de video was opgenomen. De Twitter-gebruiker die op een van de valse beweringen reageerde, legde op 17 december uit dat de video aan een andere grens is gemaakt, in een verschillende seizoen en dat er in het Schengengebied waartoe Duitsland en Polen behoren geen “controle” is. Er zijn inderdaad geen grenscontroles aan de binnengrenzen van het Schengengebied, maar deze kunnen in uitzonderlijke gevallen tijdelijk opnieuw worden ingevoerd, bij een ernstige bedreiging van de openbare orde of de binnenlandse veiligheid.
Deze gebruiker voegde eraan toe dat de voertuigen in de video op weg zijn naar de Pools-Oekraïense grens “in Dorohusk” en deelt enkele foto’s van Google Maps.
AFP was niet in staat om in contact te komen met de persoon die AFP zijn eerste aanwijzingen gaf om na te gaan waar de video was gefilmd. Met verder onderzoek verzamelde AFP niettemin bewijs dat de plaats die in het commentaar werd getoond juist bleek te zijn.
Via een zoekopdracht op Google Maps, door “E373 Dorohusk” in te typen, komen we uit bij een weg met hetzelfde nummer dicht bij de grens met Oekraïne. AFP kon vervolgens het segment van de weg lokaliseren dat op de video werd gefilmd door het gele beeldje op “street view mode” te zetten. Zoals benadrukt door de Twitter-gebruiker, lijken een verkeersbord, de geluidswerende panelen en een reclamebord op diegenen uit de video. Ze zijn ook te zien op dezelfde locatie in het beeld.
De advertentie op het reclamebord lijkt echter anders, wat kan worden verklaard door de datum van de foto’s op Google Maps: ze zijn enkele jaren geleden genomen, in juli 2012. AFP zal later ontdekken dat beide getoonde advertenties voor dezelfde winkel waren, de Majster.
Omdat wegen er hetzelfde uit kunnen zien en groene geluidswerende panelen op verschillende plaatsen te vinden zijn in het land, besloot AFP meer bewijsmateriaal over het gebied te verzamelen om te zien of het daadwerkelijk overeenkwam met dat in de video. Op 6 januari 2023 nam AFP contact op met een monteur in Dorohusk, Adam Albiniak, van wie het bedrijf juist naast het reclamebord is gevestigd en van wie het telefoonnummer op Google te vinden is. We stuurden hem de video waarop hij antwoordde: “Ja, ik herken de plaats, de video is opgenomen aan het einde van een brug, op de E373, dicht bij de grenspost in Dorohusk”.
Dankzij foto’s die Albaniak op 7 januari op verzoek van AFP maakte, konden we vaststellen dat het gebied hetzelfde is als op de video: de bomen, het reclamebord, het fietspad en de weg (hieronder omcirkeld door AFP) komen allemaal overeen met de video. “Het moet in het voorjaar zijn gefilmd toen Oekraïners veel auto’s kochten in Polen om ze te importeren naar Oekraïne, je kunt auto’s op aanhangers zien,” suggereerde hij over de video.
Op het reclamebord stond nog steeds dezelfde poster als in de video, waarop Albiniak uitlegde: “Het oude reclamebord is een advertentie voor een al lang gesloten Majster DIY-winkel in Chelm, 25 km van de grens”. Dankzij de foto’s van Albiniak kon AFP bevestigen dat de tekst op het reclamebord in het Pools luidt: “Likwidacja sklepu -90% – Nie przepłacaj – 25 km. Majster Chelm, ul Rampa Brzeska 14 a ” (“Winkel liquidatie – 90% – 25 km. Majster Chelm, Rampa Brzeska-straat 14 a”).
AFP kwam er ook achter, uit een lokale persaankondiging uit 2019, dat de Majster-winkel in Chelm werd geliquideerd. Een andere naburige winkeleigenaar waarmee AFP contact opnam, bevestigde ook dat de Majster gesloten was en het reclamebord achterliet dat de liquidatie aankondigde.
Een andere video van deze weg waarin staat dat deze in Dorohusk is opgenomen, werd in september 2020 op YouTube gepubliceerd. Dezelfde advertentie is hier ook zichtbaar. Op deze video zijn echter alleen grote vrachtwagens te zien, in tegenstelling tot de video in de posts die we analyseren waar auto’s, minibussen en auto’s op aanhangers te zien zijn.
Duizenden auto’s naar Oekraïne geïmporteerd
Hoewel AFP de plaats kon vinden waar de video was opgenomen, kon het niet bepalen wanneer deze precies werd gefilmd. De opname is waarschijnlijk gemaakt tussen 20 maart en 1 juli 2022, toen de files nog langer waren voor de grenspost van Dorohusk en verschilde van de gebruikelijke vrachtwagens die meestal in de rij staan in dit gebied, en wat te zien is op een satellietbeeld van Google Maps.
Albaniak zei dat de video waarschijnlijk in het voorjaar is gemaakt. De woordvoerder van de Poolse grenswachters voor de regio Nadbużański Oddział SG kwam ook tot dezelfde conclusie na het bekijken van de video. Dariusz Sienicki, geïnterviewd door AFP op 9 januari 2023, herkende de plaats ook en zei: “Deze weg leidt naar de Dorohusk-grenspost. Er verschijnen vaak lange rijen vrachtwagens in het gebied richting Oekraïne – aangezien het een buitengrens van de EU is – maar in de video zien we veel auto’s vervoerd op aanhangers, in tegenstelling tot de gebruikelijke wachtrijen op die weg. De video moet zijn gefilmd toen auto’s massaal door Oekraïners in Polen werden gekocht voordat ze naar Oekraïne werden geëxporteerd.” , zei hij.
Ruim een maand na de inval van Rusland op 24 februari 2022 had Oekraïne de belastingen (btw, accijnzen, douanebelasting) op geïmporteerde voertuigen opgeschort. Ze werden 3 maanden later hersteld, op 1 juli. Verschillende media melden dat er aan de grenzen immense rijen zijn ontstaan. “Dankzij belastingvrijstellingen hebben Oekraïners sinds april meer dan 250.000 gebruikte auto’s geïmporteerd, voornamelijk uit Polen”, volgens een artikel van Radio Lublin. Terwijl de Poolse krant Interia in een ander artikel van 23 mei luidt: “Maandag stond er een rij auto’s van 8 km te wachten om Polen te verlaten via de grensovergang met Oekraïne bij Dorohusk (Lubelskie), terwijl de rij voor geïmporteerde goederen wel 15 km lang was. Beide wachtrijen waren overwegend gevuld met chauffeurs die gebruikte auto’s naar Oekraïne brachten”. Mensen wachtten tot 25 uur in de rij voordat ze eindelijk de grens over konden, voegt het artikel eraan toe.
Het Poolse ministerie ontkent de “massale vertrekken” uit Polen
De berichten die aan de video zijn gekoppeld, beweren dat 200.000 Polen het land ontvluchtten omdat ze op het punt stonden te worden opgeroepen voor militaire training.
Het cijfer van 200.000 werd in december in de plannen van het ministerie van Defensie opgenomen als het maximale aantal reservisten dat in 2023 kan worden opgeroepen. De golf van desinformatie na het nieuws bracht de Centrale Militaire Commissie ertoe te verduidelijken dat “dit cijfer hetzelfde is als vorig jaar en betekent niet absolute uitvoering”. Talrijke artikelen beschrijven ook dat dit aantal dat geen verband houdt met de oorlog in Oekraïne, bedoeld is om reservisten op te leiden. Op geen enkel moment was er enige aanwijzing dat er een verplichte militaire dienst zou worden ingevoerd. Polen beëindigde zijn verplichte militaire dienst in 2009.
AFP controleerde en ontdekte dat hetzelfde cijfer (tot 200.000 reservisten) inderdaad was aangekondigd in de plannen van het ministerie van Defensie voor de jaren 2021 en 2022, voordat de Russische invasie van Oekraïne plaatsvond.
AFP vroeg op 13 januari meer informatie aan Justyna Balik, woordvoerster van het leger voor rekruteringen. Het plan voor 2023 is om 16 dagen lang 200.000 reservisten op te roepen die al enige militaire ervaring hebben, legde ze uit. Onder hen zullen tot 3.000 mensen (door het leger passieve reservisten genoemd) die geschikt zijn voor militaire dienst maar zonder voorafgaande betrokkenheid bij het leger, zoals artsen, verpleegsters, computerwetenschappers of chauffeurs, vertalers, een tweedaagse training ondergaan.
Deze mensen kunnen in beroep gaan tegen de beslissing als ze niet kunnen deelnemen aan de training, legt ze ook uit.
De factcheck-website Konkret24 verifieerde valse beweringen over Polen die zouden zijn ontsnapt aan gedwongen mobilisatie. AFP vond geen weerlegbare informatie over Poolse burgers die massaal wegliepen na deze aankondiging.
Het ministerie van Defensie schreef op 10 januari 2023 in een e-mail aan AFP, nadat we gevraagd hadden commentaar op deze aantijgingen te geven : “We hebben geen massale vertrekken geregistreerd van mensen met een militaire kwalificatie. We hebben ook geen massale ontduikingen geregistreerd van deelnemers voor militaire oefeningen. En, even belangrijk, er is geen algemene of gedeeltelijke mobilisatie bevolen in het land”.
