Op sociale media werd de kop van een artikel gedeeld waarin wordt beweerd dat beademingsapparatuur “bijna alle covid-patiënten heeft gedood”. Dit is misleidend; het artikel geeft een verkeerde voorstelling van een onderzoek waarin alleen werd gekeken naar de resultaten voor patiënten die aan ademhalingsfalen overleden zouden zijn als ze geen mechanische levensondersteuning hadden gekregen, volgens een van de onderzoekers.
“Bijna alle COVID-19-patiënten die tijdens de eerste fase van de pandemie in het ziekenhuis stierven, overleden als direct gevolg van het feit dat ze aan een beademingsapparaat werden gelegd”, beweert op 13 mei een artikel van The People’s Voice, een website die voorheen bekend stond als News Punch/YourNewswire, waarin delen van een artikel zijn overgenomen dat was gepubliceerd door een Australische portal met de naam Science Alert.
“Ventilatoren hebben bijna ALLE COVID-patiënten gedood”, luidt de valse titel van een Nederlands artikel op Frontnieuws dat The People’s Voice als bron gebruikt en een dag na deze website publiceerde. Het artikel is in verschillende talen te vinden op Frontnieuws.
Beide websites, die bekend staan om het verspreiden van valse informatie (zie hier, hier, hier of hier), geven misleidende inhoud door over een Amerikaans onderzoek.
Het artikel van Frontnieuws verspreidde zich in het Nederlands via sociale media; bijvoorbeeld hier, hier en hier. Dezelfde misleidende bewering werd gedeeld in het Engels en in het Pools, maar ook andere beweringen over de studie circuleerden in het Frans – AFP factcheckte die hier).
De misleidende artikelen citeren een collegiaal getoetst onderzoek (hier gearchiveerd) dat op 27 april 2023 is gepubliceerd in The Journal of Clinical Investigation. Delen ervan beschrijven het onderzoek nauwkeurig, maar andere delen, zoals de kop en de inleiding van het artikel, geven de bevindingen volledig verkeerd weer.
Wat zegt het onderzoek
In het onderzoek gebruikte een team van het Northwestern Memorial Ziekenhuis kunstmatige intelligentie om gegevens te analyseren van 585 patiënten op de intensive care met ernstige longontsteking en ademhalingsfalen die aan de beademing waren gelegd, waarvan 190 patiënten geïnfecteerd waren met COVID-19.
Het doel was om de impact te begrijpen van het niet succesvol behandelen van een secundaire infectie genaamd “ventilator-associated pneumonia (VAP)” (ventilator-geassocieerde longontsteking of beademinggerelateerde pneumonie, die kan ontstaan wanneer ziektekiemen de longen binnendringen via de slang van de machine), op de uitkomst voor patiënten die al leden aan ernstige longontsteking.
Het onderzoek stelde de onderzoekers in staat om te ontdekken dat onopgeloste secundaire longontsteking verband houdt met sterfte bij patiënten met ernstige longontsteking, waaronder COVID-19. Het sterftecijfer was hoger bij degenen die een secundaire infectie hadden opgelopen en niet reageerden op behandeling of niet werden behandeld omdat de secundaire infectie niet werd ontdekt.
De covid-patiënten “die genezen waren van hun secundaire longontsteking hadden een grotere kans om te blijven leven (ongeveer 18% sterftecijfer, red.), maar degenen bij wie de longontsteking niet werd opgelost hadden een grotere kans om te sterven (ongeveer 76%, red.),” zei hoofdauteur van het onderzoek Benjamin Singer in een artikel (hier gearchiveerd) dat op 5 mei werd gepubliceerd.
Na de studie te hebben geanalyseerd vertelde Nicolas Dauby, een specialist in infectieziekten aan het Universitair Ziekenhuis Sint-Pieter in Brussel, aan AFP op 13 mei dat samengevat “deze studie zegt dat, helaas, in hun ervaring, in een bepaald deel van de gevallen, we er niet in slaagden om een bronchiale superinfectie geassocieerd met de ventilator te identificeren (wat ze VAP noemen) en het is geassocieerd met een grotere mortaliteit”. “Een patiënt die lang op de intensive care blijft, die geïntubeerd wordt, heeft een hoger risico op superinfectie”.
Volgens de Belgische arts toont de Amerikaanse studie opnieuw aan dat het “belangrijk is om secundaire bacteriële infecties te identificeren voor de verzorging van de patiënt en de prognose”. Maar, merkt hij op, “in twee jaar tijd zijn we niet echt geëvolueerd om te bepalen welke patiënt een secundaire infectie zal hebben”.
“Alle standaardmarkers die we tot onze beschikking hebben buiten covid zijn geen goede voorspellers voor covid”, betreurt hij. “We hebben ook geen klinische comorbiditeitsfactoren die kunnen voorspellen wie een superinfectie zal oplopen”, voegt hij eraan toe.
Verkeerde interpretatie van het onderzoek
Het onderzoek zegt niet dat beademingsapparatuur bijna alle covid-patiënten doodde, zoals de misleidende artikelen suggereren. Er worden ook geen algemene conclusies getrokken over covid-sterfgevallen.
Het onderzoek richt zich op zeer specifieke patiënten: beademde patiënten, waaronder 190 patiënten met COVID-19. “De onderzoekers ontdekten dat bijna de helft van de patiënten met COVID-19 een secundaire ventilator-geassocieerde bacteriële longontsteking ontwikkelt”, vat Northwestern samen op haar website. Hiervan was “de mortaliteit hoger bij patiënten met één episode van een onsuccesvolle VAP-behandeling vergeleken met succesvol behandelde VAP (76,4% versus 17,6%)”, legt de studie uit.
Singer, co-auteur van het onderzoek en hoogleraar longgeneeskunde aan de Feinberg School of Medicine van de Northwestern Universiteit, zei dat de kop van de People’s Voice de bevinding verkeerd weergeeft.
“Het is belangrijk om op te merken dat alle patiënten in ons onderzoek ernstig ziek waren door ademhalingsproblemen en zouden zijn overleden als ze geen levensondersteuning van een mechanische ventilator hadden gekregen,” vertelde hij AFP in een e-mail van 23 mei.
“Vandaar dat primaire longontsteking — waaronder COVID-19 — de doodsoorzaak was bij patiënten die stierven tijdens onze studie”, zei hij.
Iets anders beweren zou hetzelfde zijn als zeggen dat iemand die tijdens een operatie sterft na een levensbedreigend auto-ongeluk, stierf door de operatie en niet door het ongeluk, zei Singer.
In tegenstelling tot wat sommige internetgebruikers beweren zegt het artikel “helemaal niet dat de helft van de covid-patiënten stierf aan een infectie, maar laat het zien dat bij patiënten aan beademing in het algemeen, als de werkzaamheid (van de behandeling, red.) niet onmiddellijk aanwezig is, patiënten evolueren naar een klinische toestand waarin de sterfte hoger is”, vertelde het Franse Nationale Instituut voor Gezondheid en Medisch Onderzoek (Inserm) in Parijs aan AFP op 12 mei.
Yale Medicine zegt op haar website dat er “risico’s verbonden zijn aan het gebruik van beademingsapparatuur”, waaronder bacteriële infecties.
“Toch kunnen beademingsapparaten levens redden en veel mensen die ernstige gevallen van COVID-19 hebben overleefd, zouden het zonder beademingsapparaat waarschijnlijk niet gered hebben”, aldus de universiteit.
Beperkingen van het onderzoek
De bevindingen van het onderzoek benadrukken het belang van het voorkomen en behandelen van VAP bij ernstig zieke patiënten, verklaarde Singer. Maar er zijn beperkingen aan dit onderzoek.
De auteurs melden dat de studie observationeel is, wat betekent dat ze “ongemeten verstorende factoren die een verband leggen tussen onopgeloste VAP en slechte resultaten” niet konden uitsluiten.
Deskundigen op het gebied van infectieziekten legden ook aan AFP uit dat het onderzoek beperkt is door het gebrek aan door autopsie vastgestelde doodsoorzaken, omdat het volledig gebaseerd is op computergegevens. Hoewel een autopsie kan bepalen welke organen zijn aangetast, houden ziekenhuisgegevens, klinische of administratieve gegevens alleen rekening met wat er tijdens het ziekenhuisverblijf is ingediend.
Bovendien is de Amerikaanse studie “monocentrisch”, het analyseerde alleen maar de gegevens van een groep patiënten die allemaal uit hetzelfde ziekenhuis kwamen, waaronder minder dan 200 met COVID-19.
De studie concludeert dat “bacteriële superinfecties zouden kunnen bijdragen aan de mortaliteit van covid-patiënten”, maar het is moeilijk om conclusies te trekken met zo’n klein en specifiek cohort, legde Dauby verder uit.
“Het is de ontsteking binnen de patiënt die in de meeste gevallen de prognose zal bepalen, maar dat betekent niet dat hij niet ook kan sterven aan een bacteriële superinfectie”, concludeerde hij.
Veel verschillende oorzaken voor covid-sterfte
Een aantal studies heeft gekeken naar de mortaliteit als gevolg van covid en veel van deze studies kwamen tot dezelfde soort conclusies, vertelde professor Marc Leone, hoofd van de intensive care van het Hôpital Nord de Marseille, aan AFP op 9 mei: “50% van de mensen stierf aan wat septische shock wordt genoemd (ook wel “cytokine storm” genoemd, red.), een paar stierven als gevolg van bacteriële superinfecties. Ongeveer 15% van de sterfgevallen is gerelateerd aan hypoxemie, dat wil zeggen zuurstoftekort, en 10-15% aan longembolie, trombo-embolische voorvallen”.
Een studie, uitgevoerd bij patiënten die in 2020 in Nederland in het ziekenhuis werden opgenomen, concludeerde dat “COVID-19 zelden wordt gecompliceerd door bacteriële co-infecties wanneer patiënten in het ziekenhuis worden opgenomen”.
Singer zei tegen AFP in een e-mail op 5 mei: “Onze gegevens zijn in tegenspraak met de stelling dat een cytokinestorm tot de dood bij covid leidt”. Maar zoals eerder gezegd, voor de onderzoekers die AFP heeft geïnterviewd moeten de Amerikaanse conclusies, die niet gebaseerd zijn op autopsies van patiënten, gerelativeerd worden.
De cytokinestorm is een hyperinflammatoir fenomeen dat pas twintig jaar geleden is beschreven. Cytokineshock werd uitgewezen om de gevaarlijkheid van twee andere ademhalingsziekten veroorzaakt door coronavirussen vóór covid te verklaren, namelijk Sras en Mers (Middle East Respiratory Syndrome).
Goedgekeurde therapieën om covid te genezen
In Nederland staan zes verschillende medicijnen op de lijst van goedgekeurde geneesmiddelen voor de behandeling van covid door het nationale College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG).
Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) heeft vijf monoklonale antilichamen goedgekeurd, evenals drie andere behandelingen voor gebruik in de EU, waaronder antivirale middelen. Een negende behandeling wacht nog op officiële goedkeuring van het bureau.
Monoklonale antilichamen zijn volgens Dr. Dauby het meest effectief in het vroege stadium van de ziekte omdat “ze complicaties kunnen voorkomen”.
Wat daarentegen wel effectief is gebleken voor patiënten in intensieve zorgen met ernstige complicaties is bijvoorbeeld dexamethason (een corticosteroïde, red.) dat patiënten helpt wanneer ze zuurstof krijgen toegediend of aan de beademing worden gelegd, staat te lezen op de website van het CBG. Dit medicijn is tijdens de pandemie onderschreven door de EMA.
Andere behandelingen voor extreem zieke patiënten zijn anti-JAK (moleculen die het ontstekingssysteem reguleren, red.) of interleukineremmers (een type cytokine, red.), legt Dr. Dauby uit. Deze drie behandelingen zijn “immunomodulerende of ontstekingsremmende medicijnen en geen antibacteriële of antivirale”, voegde hij eraan toe.
Maar er blijven vragen over covid en hoe het moet worden behandeld, “er zijn patiënten die niet reageren op deze behandelingen, wat betekent dat er waarschijnlijk verschillende fenotypen van ernstige covid-patiënten zijn, waaronder een aantal bij wie de ontsteking misschien niet de belangrijkste wijzer tot sterfte is”, zei Dauby, zoals deze andere studie suggereert.
“De boodschap hier,” vat Dr. Dauby samen, “is dat het onderzoek op dit gebied moet worden voortgezet om uiteindelijk te begrijpen hoe covid-patiënten het beste kunnen worden behandeld.
Meer artikelen van AFP over verkeerde informatie over de COVID-19 pandemie zijn hier beschikbaar.
