Na de dood van de Russische oppositieleider Alexei Navalny op 16 februari 2024 in een Russische gevangenis, werden de sociale media overspoeld met reacties. Terwijl veel gebruikers hem eerbetonen brachten, vierden anderen zijn dood: zij beweerden dat de grootste tegenstander van het Kremlin een “neonazi” was en deelden een foto waarop hij een Hitlergroet zou brengen, met een tatoeage van Hitler op zijn borst. Dit is echter een bewerkte foto die al minstens sinds 2011 circuleert – Navalny’s gezicht werd toegevoegd aan het lichaam van een andere man.
Op 16 februari 2024 stierf de grootste tegenstander van het Kremlin, Alexei Navalny, op 47-jarige leeftijd in de Arctische strafkolonie waar hij werd vastgehouden. Veel westerse leiders hebben Moskou ervan beschuldigd verantwoordelijk te zijn voor zijn dood (link hier gearchiveerd).
Navalny belandde drie jaar geleden in de gevangenis. Met zijn dood heeft de toch al verzwakte oppositie geen boegbeeld meer, een maand voor de presidentsverkiezingen in Rusland.
De dood van Navalny heeft in Rusland en het Westen een grote golf van emotie en verontwaardiging op gang gebracht (link hier gearchiveerd).
Anti-Kremlin protesten en andere openbare daden van oppositie zijn echter illegaal in Rusland, met name onder de wetgeving die ongeoorloofde bijeenkomsten verbiedt. Meer dan 400 mensen zijn gearresteerd toen ze eerbetonen brachten aan Navalny tijdens evenementen in tientallen Russische steden (link hier gearchiveerd).
Veel gebruikers van sociale media toonden hun respect aan de overleden oppositieleider. Sommigen juichten zijn dood echter toe en beweerden dat hij een “neonazi” was in berichten die vergezeld gingen van een vermeende foto van Navalny. “Dit is nou die heilige westers gezinde Navalny met zijn lieve vrouwtje ernaast”, beweerde een gebruiker in een Nederlandstalige Facebookpost van 20 februari. In een andere post, die meer dan honderd werd gedeeld, werd ook geschreven dat Navalny volgens de mainstream media en de Europese Unie “een held [is] terwijl hij Neonazi was & de Hitlergroet bracht! “. Soortgelijke berichten gingen viraal in het Frankrijk en Kroatië.
Bewerkte foto werd minstens sinds 2011 gedeeld
Een zoekopdracht naar omgekeerde afbeeldingen laat zien dat de foto niet recent is en al minstens sinds 2011 online circuleert. De foto is voor het eerst verschenen binnen een week nadat Navalny had deelgenomen aan de zogenaamde “Russische mars” in november 2011 (link hier gearchiveerd). De afbeelding verscheen op 6 november 2011 in de “foto van de dag” sectie van de Russische website besttoday.ru (link hier gearchiveerd), met het onderschrift: “Na Navalny’s deelname aan de ‘Russische mars’ publiceren bloggers thematische photoshops”.
Navalny verdedigde zijn deelname aan de bijeenkomst van radicale nationalisten door te beweren dat het “een uitlaatklep was voor woede over de regering” en riep op tot verwijdering van Vladimir Poetins partij Verenigd Rusland, die hij omschreef als een partij van “oplichters en dieven”. Hij vertelde Reuters destijds dat de mars een kans was om “problemen te bespreken die echt bestaan in de samenleving, maar die taboe zijn en nooit worden besproken”.
De op besttoday.ru gepubliceerde afbeelding wordt toegeschreven aan de Russische gebruiker “neprio” op X (toen Twitter), die de toegang tot zijn berichten beperkt tot alleen goedgekeurde volgers, waardoor AFP niet kon verifiëren of de afbeelding afkomstig was van dit account.
In de zoekresultaten van omgekeerde afbeeldingen die zichtbaar zijn onder “gerelateerde zoekopdrachten” op Google Lens, verschijnen soortgelijke foto’s van een man met een geschoren hoofd met dezelfde tatoeages op zijn borst. Zijn gezicht is echter niet dat van Navalny.
AFP volgde dit spoor en vond de originele foto, waarop een man met een kaalgeschoren hoofd te zien is die de Hitlergroet brengt, in dezelfde houding en met dezelfde achtergrond als de foto die wij onderzoeken. Deze foto dateert van ten minste november 2011 en werd op 5 november 2011 gepubliceerd op een Russische blog, waarbij werd aangegeven dat de foto van de “Russische mars” was.
In de vergelijking hieronder zie je de twee foto’s, de originele en de foto die nu op Facebook wordt gedeeld, over elkaar heen gelegd. Hierop is te zien dat het gezicht van Navalny digitaal aan de foto’s is toegevoegd.
De vrouw op de foto, die volgens verschillende gebruikers Joelia Navalnaja zou zijn, lijkt in niets op de echtgenote van Navalny. Joelia Navalnaja is voornamelijk gezien met kort haar en is niet zo lang als haar overleden echtgenoot. Bovendien heeft AFP geen berichten gevonden waarin wordt vermeld dat Yulia Navalnaya heeft deelgenomen aan de mars.
Navalny’s gezondheid verslechterde in de gevangenis
Russische functionarissen hielden Navalny’s lichaam een week vast en weigerden het aan zijn moeder Ljoedmila te geven voor de begrafenis. Navalny’s team zei dat lokale functionarissen dreigden hem op gevangenisgrond te begraven, tenzij zijn moeder ermee instemde geen openbare begrafenis voor hem te houden (link hier gearchiveerd). Zijn lichaam werd uiteindelijk op 24 februari vrijgegeven aan zijn familie.
Navalny was de meest prominente oppositiefiguur in het hedendaagse Rusland. Hij vergaarde meer dan tien jaar geleden bekendheid door aanklachten die hij deed over grootschalige corruptie met betrekking tot president Poetin en de elites in zijn naaste omgeving (link hier gearchiveerd). Navalny oogstte bewondering van de Russische oppositie omdat hij in 2021 vrijwillig terugkeerde naar Rusland vanuit Duitsland, waar hij werd behandeld voor wat volgens westerse laboratoriumtests een poging was om hem te vergiftigen met een zenuwgas.
Na zijn terugkeer naar Rusland werd hij gearresteerd wegens schending van zijn voorwaardelijke vrijlating en naar de gevangenis gestuurd, waar hij een extra straf van 19 jaar kreeg na een reeks nieuwe aanklachten waarvan hij beweerde dat ze waren verzonnen om hem het zwijgen op te leggen. In de gevangenis werd hij in isolatie gehouden en zijn gezondheid verslechterde. In april 2023 belandde hij in een kritieke toestand.
De weduwe van Navalny, Joelia Navalnaya, heeft gezworen de strijd tegen Poetin die haar man voerde voort te zetten en riep zijn aanhangers op zich bij haar aan te sluiten. “Vladimir Poetin heeft mijn man vermoord”, zei ze. “Ik wil in een vrij Rusland leven, ik wil een vrij Rusland opbouwen”, zei ze in haar videoboodschap.
Beweringen over Navalny’s banden met het nazisme echoën de vaak herhaalde verhalen van het Kremlin die de oppositie in en buiten het land in diskrediet brengen, zoals hier en hier. In deze, onjuiste of misleidende berichten worden pogingen gedaan om de Oekraïense president Volodymyr Zelensky af te schilderen als een nazi-sympathisant of een lid van de LHBTQIA+-gemeenschap.
Na de dood van Navalny was zijn weduwe Joelia ook het doelwit van valse en misleidende beweringen, bijvoorbeeld hier.
