Honderden Facebookgebruikers hebben een verhaal gedeeld van een anonieme “apotheker” waarin coronavaccins worden gepresenteerd als de eerste vaccins in de geschiedenis die niet volledig beschermen tegen infectie en overdracht. Meerdere internationale experts vertelden tegen AFP dat deze vergelijking zeer misleidend is. Het belangrijkste doel van vaccins is bescherming tegen ernstige ziekte en overlijden. De effectiviteit bij het beperken van ziekte en circulatie onder de bevolking kan per vaccin verschillen.
“Van alle vaccins die ik in mijn leven heb gekend (kinkhoest, difterie, tetanus, pokken, mazelen, rodehond, bof, hepatitis, meningitis en tuberculose), heb ik nog nooit een vaccin gezien waarbij je een masker moet dragen en afstand moet houden, zelfs wanneer je volledig bent gevaccineerd. Ik heb nog nooit gehoord van een vaccin dat ervoor zorgt dat het virus zelfs na vaccinatie zich verspreidt”, valt te lezen in tientallen Facebookberichten (hier, hier, hier), gepubliceerd in november 2021 en honderden keren gedeeld. Het verhaal verscheen ook op andere sociale netwerken, zoals LinkedIn en Twitter, en circuleerde in januari 2022 nog steeds (hier, en hier).
Deze berichten verspreiden zich terwijl veel landen over de hele wereld te maken hebben met een sterke toename van coronabesmettingen – 1,1 miljoen in Nederland in de afgelopen maand – ondanks de hoge vaccinatiegraad, waardoor sommigen de effectiviteit van de vaccins in twijfel trekken. De meeste van deze besmettingen worden momenteel veroorzaakt door de omikronvariant, waartegen bescherming door vaccinatie of eerdere infectie minder goed werkt. De eerste gegevens laten echter zien dat infectie met de omikronvariant een minder ernstige ziekteverloop veroorzaakt, vooral bij gevaccineerden.
De misleidende tekst verspreidde zich in verschillende andere talen, zoals in het Frans, Tsjechisch en Duits. Het verhaal ging viraal in Hongarije, waar één bericht meer dan 100.000 keer werd gedeeld. Afstand houden en het gebruik van mondkapjes waren de afgelopen decennia niet wereldwijd gebruikelijk (met regionale uitzonderingen). Maar de suggestie dat coronavaccins uitzonderlijk zijn omdat ze infectie of overdracht niet volledig voorkomen is zeer misleidend volgens deskundigen waarmee AFP contact heeft opgenomen.
In de tekst worden een aantal vaccins genoemd die al tientallen jaren of, zoals in het geval van de pokken, al eeuwen bestaan. Maar vaccins bieden zelden volledige bescherming tegen infectie of overdracht van een ziekte. Alle geïnterviewde experts door AFP zijn het hierover eens. Het primaire doel van vaccinatie is het beheersen van ziekten en het voorkomen van ernstige ziekte en overlijden.
Charles Bangham, hoogleraar immunologie en co-directeur van het Institute of Infection aan het Imperial College London, vertelde op 11 januari 2022 aan AFP dat “hoewel veel bestaande vaccins tegen virussen en bacteriën buitengewoon effectief zijn, 100% infectiepreventie – soms steriliserende immuniteit genoemd – is zeldzaam”. Bangham legde uit dat vaak aan de immuunrespons op de ziekte kan worden gedetecteerd dat een gevaccineerd persoon is geïnfecteerd, zelfs als er geen symptomen zijn.
Dit wordt bevestigd door Peter Sebo, hoofd van het Laboratorium voor Moleculaire Biologie van Bacteriële Pathogenen van het Instituut voor Microbiologie in Praag. Hij vertelde op 13 januari 2022 aan AFP dat het niet waar is dat coronavaccins de enige zijn die virale infectie niet volledig voorkomen. Het voormalige hoofd van de Amerikaanse CDC, Tom Frieden legde in oktober 2021 ook via Twitter uit dat het zeldzaam is dat een vaccin volledige bescherming biedt tegen infectie en overdracht.
Keith Neal, emeritus hoogleraar epidemiologie van infectieziekten aan de Universiteit van Nottingham in Engeland, vertelde op 11 januari 2022 aan AFP dat voor verschillende van de ziekten die in het misleidende bericht worden genoemd, de mogelijkheid van besmetting bestaat, zelfs na vaccinatie. Het is ook mogelijk dat een ziekteverwekker na vaccinatie in het lichaam gedragen wordt zonder dat dit symptomen veroorzaakt.
“Difteriepathogenen kunnen in het lichaam worden gedragen, maar je bent beschermd tegen het toxine, net als bij tetanus”, zei Neal. Dit betekent dat vaccinatie het immuunsysteem voorbereidt om zichzelf te beschermen tegen de toxines die door de bacteriën worden geproduceerd, niet de ziekteverwekkers zelf. In tegenstelling tot SARS-CoV-2 (het virus dat COVID-19 veroorzaakt), verspreidt tetanus zich niet van persoon tot persoon.
De expert legde ook uit dat de zogenaamde geïnactiveerde poliovaccins die momenteel in de meeste landen worden gebruikt, niet de verspreiding van de ziekte voorkomen.
Het BCG-vaccin voor tuberculose “stopt niet” de ziekte, maar “vergroot de overlevingskansen aanzienlijk”, voegde Neal toe. De Britse gezondheidsdienst NHS legt op haar site ook uit dat BCG-vaccinatie effectief is tegen ernstige vormen van de ziekte bij kinderen, maar de impact ervan op de verspreiding van de ziekte is beperkt.
Het vaccin tegen de bof, het BMR-vaccin (Bof, Mazelen en Rodehond) is een ander voorbeeld. Het RIVM legt uit: “Het bofvaccin werkt niet voor 100%. Na vaccinatie is er nog een kleine kans om de bof te krijgen, maar de kans op ernstige ziekte met complicaties is dan minimaal.”
Andrew Preston, is hoogleraar Microbiële Pathogenese aan de Universiteit van Bath en doet onderzoek naar vaccins tegen kinkhoest. Hij vertelde op 12 januari 2022 aan AFP dat een nieuw kinkhoestvaccin dat momenteel in gebruik is, minder bijwerkingen veroorzaakt en toch beschermt tegen ernstige ziekte en overlijden. Toch blijft de kinkhoestverwekker onder de bevolking circuleren en vormt hij een bedreiging, vooral voor niet-gevaccineerden.
Kinkhoestvaccins “houden de verspreiding van de ziekteverwekker onder de bevolking niet tegen”, aldus Preston. Maar zij “dienen hun voornaamste doel door te voorkomen dat zeer jonge kinderen ziek worden en sterven”. De Tsjechische microbioloog Peter Sebo, die onderzoek doet naar kinkhoestvaccins, zei ook: “Het kinkhoestvaccin beschermt alleen tegen ernstige ziekte, net als de Coronavaccins.”
Volgens Preston is het oneerlijk om vaccins die al tientallen jaren worden toegediend te vergelijken met coronavaccins als het gaat om het terugdringen van de circulatie van de ziekte. “Het heeft 250 jaar aan vaccinatie gekost om de pokken uit te roeien. We vaccineren al tientallen jaren tegen kinkhoest en tuberculose. Dus eigenlijk is het misleidend om coronavaccins daarmee te vergelijken.”
Preston legde ook uit dat nieuwe varianten van een virus het effect van vaccins ook beperken, net als bij het griepvaccin – dat niet in het misleidende verhaal wordt vermeld. De deskundige is van mening dat zonder de nieuwe varianten de coronavaccins een veel groter effect hadden gehad. “Daarom moeten veel vaccins, zoals het griepvaccin, constant worden bijgewerkt.”
Vaccins voornamelijk bestemd voor bescherming tegen ziekte en overlijden
“De belangrijke functie van het vaccin is om de infectie triviaal of volledig asymptomatisch te maken – niet noodzakelijkerwijs om deze helemaal te voorkomen. Maar het is altijd veiliger om het vaccin te krijgen dan de infectie, omdat de risico’s op ernstige complicaties van het vaccin veel lager zijn dan de risico’s van COVID-19”, zegt professor Charles Bangham van het Imperial College London.
Keith Neal van de Universiteit van Nottingham zei dat “vaccins zijn gericht op het stoppen van ziekten. Effecten zoals kudde-immuniteit – zoals bij BMR en meningokokken – is een bonus.”
Andrew Preston benadrukte dat vaccins niet zomaar ziekten kunnen uitroeien: “De enige ziekte die door vaccinatie is uitgeroeid, is de pokken. En daar zijn we 300 jaar geleden mee begonnen, en het is pas relatief recent dat de ziekte uitgeroeid werd verklaard. De andere ziekten waartegen we al tientallen jaren hebben gevaccineerd zijn niet uitgeroeid, ze zijn alleen onder controle”, zei Preston.
Preston wees erop dat andere gezondheidsmaatregelen ook bijdragen aan het succes van de strijd tegen een ziekte dan vaccinatie. In het geval van tuberculose hebben verbeterde sanitaire voorzieningen, verbeterde ventilatie en andere volksgezondheidsmaatregelen de verspreiding van de ziekte verminderd tot een punt waarop algemene vaccinatie in het Verenigd Koninkrijk niet meer nodig is.
Vereiste vaccinaties lang voor de coronapandemie
De berichten beweren ook dat er vóór COVID-19 nooit sprake was van “beloningen, kortingen, prikkels om een vaccin te krijgen. Er was geen discriminatie tegen degenen die het niet nemen”. Maar zowel historisch gezien als vandaag geldt dit niet voor de meeste landen in Europa. Al in 1807 introduceerde het Koninkrijk Beieren verplichte vaccinatie tegen de pokken. Veel landen in Europa eisen tegenwoordig onvoorwaardelijke vaccinatie voor kinderen, of als voorwaarde voor de toegang tot scholen.
Nederland kende ook verplichte vaccinatie tegen de pokken voor schoolgaande kinderen van 1808 tot 1857. Door een nieuwe uitbraak die duizenden levens kostte, werd vaccinatie opnieuw vereist voor toegang tot scholen van 1872 tot 1928. Het vaccinatiebewijs dat ze moesten tonen werd bekend als het “pokkenbriefje”.
Momenteel zijn er geen verplichte vaccinaties voor kinderen in Nederland, maar de Nederlandse overheid stimuleert ouders door middel van het Rijksvaccinatieprogramma om hun kinderen te laten vaccineren tegen ernstige infectieziekten. Vaccinatie is een medische handeling die ouderlijke toestemming vereist voor kinderen tot 12 jaar. De overheid schrijft dat er in Nederland geen verplichting is omdat “vaccineren voor de meeste ouders vanzelfsprekend is”.