Miljoenen mensen zijn uit Oekraïne gevlucht sinds de Russische inval in februari 2022. Toch beweren gebruikers op sociale netwerken dat de Oekraïense oorlog niet echt is en slechts in scène is gezet door de media. Om deze valse bewering te staven, gebruiken ze videobeelden van een film die zich in Letland afspeelt. Daar is een korte film gemaakt, geen nieuwsbericht. De oorlog in Oekraïne wordt ondersteund door talloze onafhankelijk geproduceerde verslagen.
Gebruikers hebben een video met valse bewering sinds begin april 2023 gedeeld op Facebook, Twitter en Telegram. Het verspreidde zich ook in andere talen zoals Russisch, Engels, Duits en Roemeens. De clip werd gepost met de bewering dat het zogenaamd geënsceneerde oorlogsgebeurtenissen laat zien.
In de gedeelde video clip worden drie scènes aan elkaar gekoppeld. Eerst ziet men verschillende soldaten omringd door filmploegen een huis binnengaan, gevolgd door twee clips van explosies in het huis die door een cameraman worden gefilmd. “Houd je ogen open en geloof niets van wat je ziet of hoort uit Oekraïne! Niets is echt!!!”, luidt een van de misleidende posts.
Sinds Rusland in februari 2022 Oekraïne is binnengevallen, circuleren op sociale netwerken verschillende valse beweringen dat de oorlog in scène is gezet. AFP heeft al verschillende van dergelijke beweringen weerlegd. Gebruikers beweerden bijvoorbeeld ten onrechte dat een gewonde vrouw die door raketaanvallen van Rusland gewond was geraakt, een actrice was. Het is ook niet de eerste keer dat een scène uit een film of een documentaire wordt gebruikt om te beweren dat de oorlog in Oekraïne zogenaamd niet echt is, zoals te zien is in deze andere AFP Fact Check.
De nu gedeelde scène is ook van een filmset en bewijst niet dat de oorlog in Oekraïne niet echt is.
Regisseur ontkent valse informatie te hebben gefilmd
Een zoekopdracht op trefwoorden leidde AFP naar verschillende fact checks (hier, hier, hier) die respectievelijk de film “Hope” (origineel: Надія) noemen.
Volgens een verslag van eind maart 2023 van de Letse omroep LSM over de verfilming gaat de korte film “Hope” over een Oekraïense vrouw en haar moeilijkheden als gevolg van de oorlog in Oekraïne. De hoofdpersoon in de film wordt Nadja genoemd, een naam die afgeleid is van het Oekraïense en Russische woord voor hoop. Een deel van de opnames vond plaats in Sigulda, Letland.
Tegenover het Oekraïense persbureau Ukrinform zei regisseur en scenarioschrijver Artem Kocharian medio maart 2023 dat de plot van de film was geïnspireerd op het verhaal van een kennis.
Op 13 april antwoordde de Oekraïner Kocharian op de vragen van AFP en schreef: “Mijn korte film is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van een vrouw. In de eerste dagen van de massale Russische agressie tegen Oekraïne verloor ze haar ouders door een raketontploffing. 2 weken later werd haar geliefde in het leger opgenomen. Een paar weken later ontdekte ze dat ze zwanger was en besloot ze het haar geliefde te vertellen, maar ze had geen tijd. Tijdens een telefoongesprek wordt haar geliefde gedood en blijft ze helemaal alleen achter”.
De scènes die eind maart 2023 werden gefilmd en momenteel op sociale netwerken worden gedeeld tonen het moment waarop de echtgenoot van de hoofdpersoon sterft, vertelde Kocharian aan AFP.
Kocharian bevestigde aan AFP dat de beelden afkomstig zijn van de filmset. Hij had Ukrinform ook verteld dat de film geen documentaire was, en voegde eraan toe dat er al genoeg documentaires waren over de oorlog in Oekraïne.
Hij had eerder de drie video clips waaruit de nu gedeelde video bestaat op TikTok geplaatst (hier, hier, hier). Hij had ze beschreven als beelden van achter de schermen, en had aan twee ervan geluid toegevoegd dat ook te horen is in de nu gedeelde video’s. Kocharian stuurde AFP een van de video’s met het origineel geluid en in een langere versie om te laten zien dat de originele clips van zijn film waren. Hij stuurde ook een andere video die de set vanuit een ander perspectief laat zien.
Hij deelde ook verschillende fact checks over het onderwerp op zijn Facebook-pagina (hier, hier), waarop hij ontkende “nepnieuws te filmen” en mensen opriep voorzichtig te zijn met informatie die ze op internet vinden.
De film speelt zich af in Letland
Enkele details uit het eerder genoemde LSM-rapport bevestigen ook het account van Kocharian. Daarin komen dezelfde scènes voor als in de thans gedeelde berichten. LSM beschrijft ze als de opnames van een korte film, niet als nieuws uit Oekraïne.
De vergelijking hieronder tussen de momenteel gedeelde video en het LSM-verslag laat zien dat de beelden van de opnames zijn.
In beide video’s zijn bijvoorbeeld de ronde witte lampen in de gang te zien. De lichtblauwe en donkerblauwe tegels met donkere vloerbekleding die doorlopen tot het midden van de muur komen ook overeen.
Op beide opnames is ook een cameraman te zien met een grijze broek en een pet die zijn gedeeltelijk rode camera op een plank houdt.
AFP vond ook de exacte locatie van de opnames, wat bevestigt dat de set van de scène in Letland was, niet in Oekraïne. Een actrice uit de film deelde indrukken van achter de schermen op Facebook en noemde “Poligon 1” als de opnamelocatie. Op de story highlights van de Instagram-pagina van de film staat ook een clip van de scène, die ook door “Poligon 1” werd gedeeld. “Poligon 1” is de naam van een gebied in Sigulda, Letland, dat activiteiten zoals laser tag aanbiedt.
Op zijn website toont “Poligon 1” ook foto’s van de zogenaamde barak. Daarop zijn de eerder genoemde blauwe tegels te zien en de ronde witte lampen die ook in de video van de schietpartij voorkomen.
Foto’s van het gebied op Google Maps komen ook overeen met de nu gedeelde video. Op beide is een deur met houten langsliggers te zien. Boven de deur is een ronde lamp en langs de muur van het huis loopt een kabel. Een kleine trap met treden is ook te zien, evenals een omgehakte boom.
AFP vond geen bewijs dat de beelden werden gebruikt om vermeende oorlogsdaden in Oekraïne te melden.
Bewijs voor oorlog in Oekraïne
Sinds de invasie van Oekraïne door Russische troepen op 24 februari 2022 zijn er talloze berichten in de media verschenen over de oorlog in Oekraïne. Onafhankelijk van elkaar maken ze allemaal melding van bombardementen, gevonden lichamen en militaire offensieven en de gevolgen daarvan voor de Oekraïense bevolking. AFP is ook ter plaatse in Oekraïne, een overzicht gepubliceerd in februari 2023 toont essentiële scènes van het eerste jaar van de oorlog.
Een jaar na het uitbreken van de oorlog waren meer dan 8 miljoen Oekraïners op de vlucht. Dit aantal is vergelijkbaar met dat van april 2023.
