Deze weerkaarten laten niet zien dat media hittegolf in 2022 overdrijven

Twee Franse weerkaarten uit 2019 en 2022 worden onterecht gebruikt in berichten op sociale media om aan te tonen dat de ernst van hittegolven overdreven wordt. Gebruikers beweren dat de kaarten een verschil van 20 jaar laten zien en dat temperaturen die in 2002 als normaal werden beschouwd nu als rampzalig worden voorgesteld. Maar de kaarten liggen slechts drie jaar uit elkaar en komen van verschillende nieuwskanalen. Autoriteiten en de media waarschuwden 20 jaar geleden ook al voor de potentieel rampzalige gevolgen van klimaatverandering, met name voor temperatuurschommelingen.

“Wat in 2002 een mooie zomerdag was, is in 2022 blijkbaar een klimaatramp”, luidt deze tweet van 19 juli 2022, die sindsdien meer dan 760 keer is gedeeld.

Het bericht bevat een vergelijking van twee Franse weerkaarten met vergelijkbare temperaturen. De eerste kaart, in gele en oranje tinten, zou uit 13 juli 2002 komen. De tweede, in felrood, wordt gepresenteerd als een weersvoorspelling op 15 juli 2022.

De vergelijking werd ook gedeeld op Facebook en circuleert in andere talen, zoals in het Duits en Frans.

Eerste kaart komt uit 2019 

In werkelijkheid werd de eerste kaart niet uitgezonden op 13 juli 2002, in tegenstelling tot wat de berichten beweren. Zo waren op 13, 14 en 15 juli 2002 in Nîmes, Zuid-Frankrijk, de maximumtemperaturen niet hoger dan 27,9°C volgens metingen verzameld op dat moment, ver onder de 45 graden weergegeven op de kaart. Dit werd aangetoond door het Franse Twitterccount Defakator, dat virale inhoud en valse informatie verifieert.

Bij een poging een piektemperatuur van 45 graden in Nîmes te traceren, stuitte AFP op een weersvoorspelling voor 27 juni 2019, uitgezonden op de Franse televisiezender TF1, die het weer voor de volgende dag voorspelde. De kaart, die precies overeenkomt met de bovenste kaart in de misleidende berichten, was ook gepubliceerd op Twitter door de Franse nieuwszender LCI, ook onderdeel van TF1 Group.

De tweede kaart is te vinden in een weerbericht van 15 juli 2022, uitgezonden door het Franse medium RMC op hun YouTubekanaal. Daar zien we dezelfde banner die de overwinning toont van de Britse Tom Pidcock in de 12de etappe van de Tour de France 2022. Het bericht kondigt aan dat het op zondag 17 juli 2022 erg warm gaat worden.

Deze kaarten vergelijken dus niet twee situaties twintig jaar uit elkaar, maar drie jaar.

Onmogelijk om kaarten met verschillende lay-outs te vergelijken

De opmaak van de twee kaarten is niet hetzelfde: de meest recente is felrood, de andere heeft een kleurverloop van geel en oranje. Sommige gebruikers beweren daardoor dat de media hun kleuren in de loop van de tijd opzettelijk angstwekkender hebben gemaakt.

Echter, zoals we in eerdere factcheck-artikelen lieten zien, zoals over een andere TF1-kaart, en over Zweedse weerkaarten, heeft iedere tv-zender zijn eigen opmaak. Ze zijn dus niet met elkaar te vergelijken.

Bij TF1 ligt de nadruk bijvoorbeeld op de leesbaarheid van de kaart met een palet van negen kleuren. Deze kleurvariaties zijn bedoeld om het mogelijke verschil tussen elke temperatuur op de kaart en de seizoensgemiddelde temperaturen te benadrukken, die om de tien dagen worden bijgewerkt door Météo France, de Franse nationale meteorologische dienst.

“Het idee is dat kijkers onmiddellijk begrijpen of ze zich in een normale temperatuur, een hogere temperatuur of een koudere temperatuur bevinden dan wat ze normaal zouden moeten hebben voor het seizoen”, legt het hoofd van de weerdienst van de zender, Evelyne Dhéliat, uit aan AFP.

Op BFMTV/RMC schommelt het kleurverloop tussen rood en blauw. “BFMTV past het hele temperatuurbereik op een vrij uniforme manier aan”, vertelde Emmanuel Bocrie, hoofd van de Media-eenheid bij Météo-France, afgelopen juni aan AFP. “De kaarten zullen een kleurverloop hebben voor gemiddelde temperaturen en wanneer we de extremen bereiken, blijven ze in dezelfde kleur. We zijn bijna uitsluitend rood, het is moeilijk om de nuance tussen 28 en 38 graden te maken”, zei hij.

De kaart kan zelfs rood zijn in december, wanneer de temperaturen ver boven het gemiddelde liggen. Dit was bijvoorbeeld het geval in het weerbericht dat door de zender werd uitgezonden op 22 december 2020.

Media en de hittegolf

De hoge hitte die Frankrijk in de zomer van 2019 meemaakte, werd door Météo France en andere media al als uitzonderlijk gepresenteerd.

“De zomer van 2019 werd gekenmerkt door twee vrij korte hittegolven (6 dagen) maar met een recordintensiteit in de maand juni en een record voor alle maanden samen vergelijkbaar met die van augustus 2003”, schreef Metéo France op hun website.

Vooral op 28 juni 2019 was er een absoluut record van nationale hitte met 46°C in Vérargues, Zuid-Frankrijk, legde het weerbureau uit, eraan toevoegend dat de rode hittegolfwaarschuwing, gecreëerd in 2004, nooit eerder was gebruikt voorafgaande die maand van juni 2019.

De nieuwsprogramma’s van de twee toonaangevende zenders maakten toen de hittegolf tot hun eerste nieuwsonderwerp. “Allereerst dit brandende nieuws in letterlijke zin: het is nog nooit zo warm geweest in Frankrijk”, aldus Anne-Claire Coudray in het journaal van 20.00 uur op TF1 van 28 juni 2019, aangezien de eerste twee koppen waren gewijd aan de extreme hitte en de gevaren van de brandkranen die werden gebruikt om af te koelen.

Op France 2 begon presentator Laurent Delahousse het avondjournaal op dezelfde dag door te praten over de “historische temperatuurrecords” die in Frankrijk zijn verbroken. De eerste twee onderwerpen waren gewijd aan de branden in de Gard, veroorzaakt door de hitte, en aan de gevolgen van de hitte op het menselijk lichaam.

Ook andere media hadden hierover uitgebreid bericht. Les Décodeurs du Monde – een rubriek van het Franse dagblad Le Monde – had op 25 juni voor elke stad een grafiek gemaakt van de absolute hitterecords. “Het kwik wordt gek”, schreef France 3 Régions op haar website, in een artikel over de recordhitte in de Gard. Ouest France waarschuwde in een artikel van 28 juni dat de hittegolf de Franse nationale spoorwegmaatschappij SNCF ertoe aanzette gratis tickets terug te betalen of om te wisselen, en leek een bedreiging te vormen voor de WK-voetbalwedstrijden voor vrouwen.

Al deze media gebruiken de term “hittegolf”, en geen van hen minimaliseert de omvang van het fenomeen, verre van het te behandelen als een “mooie zomerdag”, zoals berichten op sociale media suggereren.

Wat betreft 2002, het jaar dat zou moeten overeenkomen met de eerste weerkaart, was dit “het jaar van alle klimaatverstoringen”, vertelde het Franse financiële dagblad Les Echos in januari 2003. “De voorlopige gegevens die zijn gepubliceerd door de Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) bevestigen de realiteit van de versnelling van de “opwarming van de aarde” die de afgelopen tien jaar is benadrukt”, aldus het artikel.

Eind 2002 citeerde het regionale dagblad in Toulouse La Dépêche du Midi ook cijfers uit een rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO), volgens welke 2002 “het op één na warmste jaar in bijna anderhalve eeuw” was.

AFP schreef ook een bericht op 1 juli 2002 en citeerde een rapport van het Parlementair Bureau voor Wetenschappelijke en Technologische Keuzes: “Twee graden: dat is de gemiddelde impact voor Frankrijk tegen 2100 van de klimaatverandering veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen. Twee kleine graden die verontrustende gevolgen kan hebben”. “Tegen 2025 zullen de effecten van klimaatverandering zichtbaar zijn voor de mens, maar de impact zal waarschijnlijk onomkeerbaar of moeilijk terug te draaien zijn”, aldus het rapport. Op 22 juni 2002 berichtte AFP ook over een “hitterecord” voor de maand juni in Tarascon, Bouches-du-Rhône.

Regelmatige hittegolven, een teken van opwarming van de aarde

De toename van hittegolven, zoals degene die momenteel een groot deel van West-Europa treft of die India in maart-april 2022 trof, is een duidelijk teken van klimaatverandering, zeggen wetenschappers.

“Elke hittegolf die we vandaag meemaken, is heter en frequenter als gevolg van door de mens veroorzaakte klimaatverandering”, legde Friederike Otto onlangs uit, hoofddocent klimaatwetenschap aan het Grantham Institute for Climate Change and the Environment.

“Dit is pure natuurkunde, we weten hoe moleculen van broeikasgassen zich gedragen. We weten dat er meer van in de atmosfeer zijn. De atmosfeer wordt warmer en dat betekent dat we frequentere en hetere hittegolven en minder frequente en mildere koudegolven kunnen verwachten.”

Volgens VN-experts is de kans op extreme hittegolven al 4,1 keer groter bij +1,5°C van de gemiddelde opwarming van de aarde in vergelijking met het pre-industriële tijdperk, dat het meest ambitieuze doel is van de Overeenkomst van Parijs van 2015.

We zouden 5,6 keer meer kans hebben bij +2C° en 9,4 keer meer kans bij +4°C. Voor nog intensere en zeldzamere hittepieken stijgen de cijfers tot 8,6 keer meer bij +1,5°C, 13,9 keer bij +2°C en 39,2 keer bij +4°C. De planeet is sinds de industriële revolutie ongeveer 1,2°C warmer geworden en volgens de VN is de wereld op weg naar een “catastrofale” opwarming van +2,7°C als toezeggingen van staten niet gerespecteerd worden.

De klimaatcyclus is al grondig gewijzigd, zoals Matthieu Sorel, een klimatoloog bij Météo-France, opmerkt. Hij legt uit dat de hittegolven die zich in Frankrijk vermenigvuldigen – al twee dit jaar – 1,5°C tot 3°C minder intens zouden zijn zonder het effect van klimaatverandering. “We gaan richting steeds hetere zomers, waar 35°C de norm wordt en 40°C regelmatig wordt bereikt”, zei hij.