Pas op voor misleidende beweringen over insectenconsumptie

In berichten op sociale media wordt beweerd dat chitine, een stof die voorkomt in exoskeletten van insecten, niet door het menselijk lichaam kan worden verwerkt en dat insecten geen voedsel zijn voor zoogdieren. Dit is misleidend: deskundigen zeggen dat zelfs als chitine niet volledig wordt verteerd, dat niet betekent dat het niet door de darm kan worden verwerkt. Volgens hun en verschillende studies is het ook niet schadelijk voor de mens. Bovendien is er geen bewijs dat het kankerverwekkend is, zoals in de berichten wordt beweerd, aldus deskundigen.

In een Facebookpost van 2 augustus 2022, die honderden keren gedeeld en geliked werd, wordt beweerd dat chitine alleen door vogels kan worden verteerd en dat het in verband wordt gebracht met ziekten bij zoogdieren, waaronder kanker.

Dezelfde bewering werd ook gedeeld op Twitter, en in verschillende talen en landen, waaronder Duitsland en Canada.

In het woord ‘Chitine’ zit in sommige Nederlandstalige post ook een spelfout. Het woord wordt met een “-t” en een “-e” aan het einde geschreven.

De afgelopen jaren hebben ongegronde berichten gecirculeert met de bewering  dat “wereldelites” de mensen willen dwingen insecten te eten, die steeds vaker worden gezien als een levensvatbare voedselbron.

Dit opiniestuk, gepubliceerd op de website van het World Economic Forum, betoogt dat insecten een goede alternatieve bron van eiwitten zijn, die minder middelen vergt dan andere voedselbronnen en een kleinere koolstofvoetafdruk achterlaat. Insecten maken al duizenden jaren deel uit van het menselijke dieet en worden nog steeds geconsumeerd door miljarden mensen in verschillende culturen over de hele wereld.

Verschillende onjuiste beweringen over de bevordering van het eten van insecten zijn eerder door fact checkers ontkracht, onder andere door AFP hier . Het WEF is vaak het doelwit van desinformatie, zoals blijkt uit deze fact check van AFP.

Er is geen bewijs dat chitine kanker veroorzaakt, zeggen deskundigen 

Chitine is de tweede meest voorkomende polysacharide (na cellulose) in de natuur en maakt deel uit van het exoskelet van onder meer insecten en schaaldieren, schimmels, bacteriën, gist en algen. Het kan worden gebruikt als meststof, als voedseladditief en voor medische doeleinden.

In 2010 heeft de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) chitine in de vorm van een voedingssupplement aangewezen als een veilig voedselingrediënt bij de voorgestelde gebruiksvoorwaarden en de voorgestelde innameniveaus. Per februari 2022 schrijft de Europese Commissie dat drie insecten – huiskrekels, meelwormen en migrerende sprinkhanen – zijn goedgekeurd voor marketing en consumptie in de Europese Unie als zogenaamde “nieuwe voedingsmiddelen”, d.w.z. voedingsmiddelen die niet eerder in grote hoeveelheden in de EU werden geconsumeerd.

“Nieuwe voedingsmiddelen kunnen alleen worden goedgekeurd als ze geen risico voor de volksgezondheid vormen, anders zou de goedkeuring door de Commissie aan de lidstaten zijn meegedeeld”, staat op de website van de Commissie. De veiligheid voor consumptie van negen andere insectensoorten wordt momenteel beoordeeld, voegt het toe.

Volgens het door de EFSA gepubliceerde veiligheidsrapport over meelwormen levert het eten van meelwormen “geen voedingsnadeel” op en wordt het “veilig geacht binnen de grenzen van de voorgestelde toepassingen”. Ook de rapporten over sprinkhanen en huiskrekels komen tot dezelfde conclusie. Er moet alleen rekening worden gehouden dat insecten allergische reacties kunnen veroorzaken bij mensen die allergisch zijn voor schaaldieren en huisstofmijt.

Insecten die men in Nederland kan kopen, van Nederlandse kwekers, zijn veilig om te eten,” staat op de website van Voedingcentrum, een door de overheid gefinancierde organisatie die zichzelf omschrijft als het verstrekken van informatie over voedsel aan consumenten en professionals.”

De NVWA (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit) houdt volgens haar website toezicht op veilige en hygiënische productie van insecten als voedsel. “Producenten van insecten voor menselijke consumptie dienen te voldoen aan de eisen die gelden voor levensmiddelenbedrijven”, aldus de website.

Ook de Duitse Vereniging voor Kankerbestrijding (DKG) verklaarde in antwoord op een vraag van AFP op 12 september: “Noch het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC), noch het Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF) classificeren de consumptie van insecten en chitine als kankerverwekkend. Een eerste zoektocht in de databases PubMed en Embase naar wetenschappelijke studies over kanker en chitineconsumptie leverde geen bewijs van een mogelijk verband.”

Oncologisch Instituut “Prof. Dr. Ion Chiricuță” uit Cluj-Napoca (IOCN) in Roemenië stuurde AFP een analyse van verschillende studies over chitine en chitinederivaten. In zijn overzicht zei IOCN dat sommige studies erop wezen dat chitinederivaten antitumor effecten hebben. Het instituut stelde ook dat chitine en zijn derivaten “intensief zijn bestudeerd” in de afgelopen decennia en dat is aangetoond dat ze biocompatibel zijn (compatibel met levende weefsels), biologisch afbreekbaar, laag toxisch en laag immunogeen (potentieel om een immuunrespons uit te lokken).

Een door het instituut aangehaalde studie uit 2015 stelt dat chitine kan worden gebruikt bij de behandeling van kanker “als voertuig voor het afleveren van kankermedicijnen op een specifieke plaats en een antiproliferatief effect heeft door de levensvatbaarheid van de cellen te verminderen.”

Het Cluj gebaseerd instituut voegde er echter aan toe dat veel meer studies nodig zijn om het effect van chitine en zijn derivaten op het menselijk lichaam volledig te begrijpen. “Toekomstige studies zijn nodig om het potentieel van chitine bij oncologische behandeling concreet vast te stellen, maar ook de mogelijke effecten van deze verbinding als onderdeel van het menselijk dieet”, verklaarde het instituut.

Vertering van chitine

Mareike Janiak, eerste auteur van een studie over chitinase genen (enzymen die chitine afbreken) gepubliceerd in 2018 in Molecular Biology and Evolution, zei dat hoewel chitine misschien niet volledig verteerbaar is, dat het niet noodzakelijk schadelijk is voor het menselijk lichaam.

“Biologen dachten voor een lange tijd dat zoogdieren geen enzym produceerden dat chitine kon afbreken, maar dat betekende niet dat een insect niet door de darm verwerkt kon worden,” schreef ze naar AFP in een e-mail.

Ze vergeleek chitine met cellulose, waaruit de celwanden van veel planten bestaan en dat het menselijk lichaam niet kan afbreken door het ontbreken van een geschikt enzym.

“We eten toch nog steeds producten als selderij en die zijn goed voor ons”, legde ze uit.

Hoewel sommige delen van groenten niet volledig worden verteerd, zijn de onoplosbare vezels die ze bevatten toch heilzaam.

“Onze darmen halen de voedingsstoffen uit plantaardige producten en geven de onverteerbare vezels door, waardoor de boel in beweging blijft in ons spijsverteringskanaal en we een gezonde stoelgang krijgen. Een gebrek aan onoplosbare vezels kan bijvoorbeeld leiden tot constipatie”, zei Janiak.

Uit het onderzoek van Janiak is gebleken dat primaten (de orde van zoogdieren waartoe de mens behoort), zoals muizen en insectenetende vleermuizen, een specifiek enzym kunnen gebruiken om de chitine in het exoskelet van insecten te verteren, wat belangrijke voedingsvoordelen kan opleveren.

“Men dacht voor een lange tijd dat chitine voor zoogdieren hetzelfde was als cellulose — een onoplosbare vezel die door de darm werd geleid, terwijl energie en voedingsstoffen uit wat overblijft van het insect werden gehaald. De ontdekking van het enzym “zoogdierchitinase” in de magen van muizen en vleermuizen heeft dit echter in twijfel getrokken en doet sterk vermoeden dat sommige zoogdieren wel degelijk chitine kunnen verteren,” legde ze uit.

“Mensen en veel andere primaten hebben een functioneel gen voor dit enzym, dus het is mogelijk dat wij chitine in onze darmen kunnen verwerken. Maar zelfs als we dat niet konden, zou het gewoon door ons systeem gaan, net als de cellulose in selderij en andere groenten.”

“Een literatuuroverzicht dat in 2021 werd gepubliceerd in het Journal of Functional foods luidt: “Chitine bevat 90,6% van de totale voedingsvezels en kan worden gedefinieerd als een functioneel voedingsbestanddeel dat speciale voordelen biedt aan voedsel, bijvoorbeeld door bij te dragen aan de gezondheid van de dikke darm, de kransslagaders en de verlaging van het cholesterolgehalte…”

Zoogdieren kunnen insecten consumeren

De misleidende bewering luidt ook dat insecten “METAMORFISCHE steroïden bevatten, vooral ecdysteron”, en dat het “geen voedsel voor zoogdieren” is.

Ecdysteroïden zijn een klasse steroïdhormonen die worden aangetroffen bij geleedpotigen (ongewervelde dieren met een exoskelet) en die hun ontwikkeling regelen, zoals vervelling en de voortplanting. Ecdysteron kan worden gebruikt als middel om sportprestaties te verbeteren en blijkt de groei van borstkankercellen te vertragen.

Dominique Bureau, professor aan het departement Dierlijke Biowetenschappen van de Universiteit van Guelph, schreef in een e-mail naar AFP dat het misleidend is om te zeggen dat het per se schadelijk zou zijn, omdat “bijna alle dierlijke weefsels of voedingsmiddelen enige hoeveelheden steroïde hormonen zullen bevatten”.

“Melk, vlees, lever, etc. bevatten allemaal hormonen. Plantaardige voedingsmiddelen, zoals veel oliehoudende zaden en peulvruchten, bevatten precursoren van steroïde hormonen (bijv. in sojaproducten bevatten fyto-oestrogenen zoals isoflavonen),” schreef hij naar AFP in een e-mail in augustus 2022.

René Lafont, hoogleraar aan het Instituut voor Biologie Paris-Seine aan de Sorbonne University, was het daarmee eens.

Hij vertelde AFP in een e-mail dat deze hormonen inderdaad in kleine hoeveelheden aanwezig zijn in insecten, maar ook in veel grotere hoeveelheden in planten (phytoecdysteroids), ook in sommige planten die mensen eten zoals spinazie en quinoa.

“Deze verbindingen zijn niet giftig voor de mens en hebben zelfs interessante anabole en anti-diabetische eigenschappen”, zei hij.

De bewering dat insecten geen voedsel zijn voor zoogdieren is “categorisch onjuist”, volgens Mareike Janiak.

Miereneters, spitsmuizen, gordeldieren zijn voorbeelden van zoogdieren die insecten eten, sommige bijna uitsluitend, legde ze uit.

Bovendien “eten veel primaten insecten, waaronder veel kleine apen (kapucijnaapjes, doodshoofdaapjes, tamarins…), tarsiers, maar ook chimpansees, onze meest naaste levende verwanten,” zei ze.

Voeding en veiligheid

Uit een studie die in januari 2020 in NFS Journal is gepubliceerd, blijkt dat de voedingskwaliteit van eetbare insecten “gelijkwaardig is aan en soms zelfs beter is dan die van dierlijk voedsel”.

“Dit en het feit dat eetbare insecten sneller groeien, een hoge voedselconversie-efficiëntie hebben en minder middelen vergen om te worden gefokt dan vee, zou hen tot een aantrekkelijker kwaliteitsvoedselbron moeten maken, vooral voor de armen op het platteland in de ontwikkelingslanden”, luidt de studie.

Tijdens de studie wordt er echter gemerkt dat, hoewel de consumptie van insecten als veilig kan worden beschouwd in landen waar entomofagie – de consumptie van insecten door mensen – wordt gedaan, “dit niet het geval is in de meeste ontwikkelde landen waar de meeste consumenten zich zorgen maken over hun veiligheid en daarom terughoudend om ze in hun voeding toe te voegen”.

“De wetenschappelijke literatuur over voedselveiligheidsaspecten van eetbare insecten is beperkt. Daarom is er meer onderzoek nodig om de risico’s van de consumptie ervan te begrijpen en zo de gezondheid van de consument te beschermen”, concludeert het.

Een rapport van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties uit 2021 beschrijft insecten als “een goed vooruitzicht om de problemen van voedselonzekerheid in verband met de groei van de wereldbevolking te helpen oplossen, zonder tegelijkertijd het milieu te schaden”.

Het rapport benadrukt echter ook dat bij de productie en consumptie van eetbare insecten moet worden gestreefd naar voedselveiligheid om allergene, biologische, chemische of fysieke gevaren te vermijden.

“Een veilige en succesvolle productie van insecten moet inspanningen omvatten om deze voedselveiligheidsproblemen te voorkomen, op te sporen, te identificeren en te beperken”, aldus het rapport.

In een artikel in de Michelingids wordt aanbevolen om de herkomst van de insecten te achterhalen en ze grondig te koken alvorens ze te eten, net als elk ander voedingsingrediënt.

Conclusie: Er is geen bewijs dat het eten van chitine bij het eten van insecten op zich schadelijk is voor zoogdieren. Hoewel chitine misschien niet volledig door de menselijke darm wordt afgebroken, betekent dat volgens deskundigen niet dat ons lichaam het niet kan verwerken. Volgens deskundigen is er geen bewijs dat de consumptie van chitine verband houdt met het ontwikkelen van kanker of andere ziekten die in de misleidende beweringen worden genoemd. Voedselveiligheidsinstanties wijzen erop dat het belangrijk is ervoor te zorgen dat insecten veilig worden geproduceerd, bereid en geconsumeerd, net als elk ander voedsel.