Sinds medio 2023 krijgen alle vrouwen die 30 worden in Nederland automatisch een zelftest voor de screening op baarmoederhalskanker. In deze context begonnen berichten viraal te gaan op Facebook waarin werd gesuggereerd dat de zelftest moet worden vermeden omdat het een zeer carcinogene chemische stof bevat. Ethyleenoxide wordt gebruikt om de wattenstaafjes voor uitstrijkjes en zelfafnamesets te steriliseren, maar zit niet in het eindproduct, meldden experts aan AFP. Bovendien benadrukken experts dat een virus baarmoederhalskanker veroorzaakt, niet ethyleenoxide.
“Vrouwen krijgen automatisch een zelftest voor onderzoek naar baarmoederhals kanker. Bijzonder dat in de bijsluiter staat dat de test gesteriliseerd is met ethyleenoxide. Ethyleenoxide is namelijk zwaar kankerwekkend”, staat te lezen in een bericht op Facebook van 13 februari 2024. Hetzelfde bericht werd honderden keren gedeeld op sociale media (hier en hier). De berichten die suggereren om het zelfafnameset te vermijden, zijn echter misleidend.
In Nederland ontvangen vrouwen sinds 2023 een zelftestkit van het Bevolkingsonderzoek (gecoördineerd door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid (RIVM)) zodra ze 30 jaar zijn. De swabs zijn, zoals in de claim staat, gesteriliseerd met ethyleenoxide (EO). Maar EO is niet terug te vinden op het eindproduct en het gebruik ervan volgt strikte regelgeving voordat de wattenstaafjes op de markt mogen worden gebracht. Bovendien is niet ethyleenoxide, maar het humaan papillomavirus (HPV) de veroorzaker van baarmoederhalskanker, zo werd eerder door deskundigen uitgelegd aan AFP.
Het is niet de eerste keer dat AFP beweringen over kankerscreenings of uitstrijkjes weerlegt (hier en hier).
Baarmoederhalskanker in Nederland
De berichten lijken gericht te zijn op de screening nadat de mogelijkheid van een zelftest werd aangeboden aan vrouwen in Nederland.
In Nederland krijgen jaarlijks ongeveer 900 mensen baarmoederhalskanker, waarvan 200 overlijden, volgens het RIVM. Om baarmoederhalskanker te voorkomen, wordt vrouwen in het hele land tussen de 30 en 60 jaar aangeboden om elke vijf jaar deel te nemen aan een bevolkingsonderzoek.
Sinds 2017 zijn er twee manieren om deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek. Vrouwen kunnen een uitstrijkje laten maken door een huisarts of ze kunnen het zelf doen met een zelftestkit. Sinds 2023 wordt de zelftestkit automatisch verstuurd naar elke vrouw van 30 jaar en naar elke vrouw boven die leeftijd als ze niet binnen 12 weken op de uitnodiging heeft gereageerd, legt het RIVM uit op een andere webpagina.
De gebruiksaanwijzing van de zelftest staat ook op de website van de RIVM en laat onder andere een tekening van het wattenstaafje zien (hier gearchiveerd). Op het buisje is de markering “CE0123” en “Sterile EO” afgedrukt. “CE 0123” betekent dat het medische hulpmiddel voldoet aan de Europese veiligheidsnormen, zoals uitgelegd in een document van Bühlmann Laboratories. De tweede markering geeft aan dat het wattenstaafje is gesteriliseerd met ethyleenoxide, de chemische stof waarnaar in de berichten wordt verwezen.
Wat is EO?
Ethyleenoxide – EO zoals het op sommige testkits staat – is een kleurloos en giftig gas dat wordt gebruikt voor sterilisatie bij de productie van medische hulpmiddelen zoals katheters, stents en wondverband. Het wordt ook gebruikt om COVID-19-testen te steriliseren, waaronder zelftesten.
Het gas dringt luchtdoorlatende verpakkingen binnen en steriliseert alle toegankelijke oppervlakken. Als gas kleeft het niet aan een product, zoals een wattenstaafje. Sporen kunnen echter achterblijven, en door middel van langdurige beluchting (aeration) kan dit teruggebracht worden tot het toegestane niveau, zegt STERIS, een toonaangevende Amerikaanse leverancier van medische hulpmiddelen, op haar website.
De toegestane restwaarden van EO worden bepaald door de Europese norm EN ISO 11135, welke verplicht gevolgd moet worden door fabrikanten (link hier gearchiveerd).
In een document dat op 5 maart 2024 naar AFP is gestuurd schrijft COPAN, het bedrijf achter de FLOQSwabs-zelftest die in Nederland worden gedistribueerd (zoals aangegeven op de gebruiksaanwijzing van de zelftestkit), dat de swabs “veilig” zijn om te gebruiken. Ze zijn “beoordeeld in overeenstemming met bestaande toepasselijke normen met betrekking tot de biocompatibiliteit van medische hulpmiddelen” en ze vertonen “geen biologische risico’s”, legt het bedrijf in het document vervolgens uit.
“Het EO sterilisatieproces wordt uitsluitend uitgevoerd in fabrieken die specifiek geautoriseerd en gecertificeerd zijn voor het steriliseren van medische hulpmiddelen”, staat te lezen in een ander document van de fabrikant.
EO en kanker
De chemische stof wordt wereldwijd gebruikt en de residuen die mogelijke achterblijven op de zelftest is “verwaarloosbaar”, zei KWF-woordvoerder Linda Sumner in een e-mail aan AFP op 7 maart 2024. “De zelfafnameset kan veilig gebruikt worden”, voegde ze eraan toe. Deze informatie werd ondersteund door Patricia Hugen programmamanager voor het Bevolkingsonderzoek naar Kanker in een andere e-mail, verstuurd op dezelfde dag.
Ethyleenoxide is geen onderdeel van de swabs maar uitsluitend een sterilisatieproces, gaf Geert Westerhuis de woordvoerder van het RIVM al aangegeven in een e-mail op 2 april 2021, als antwoord op vragen van AFP voor een eerdere factcheck over soortgelijke bewering over covid swabs.
Het is waar dat EO onder bepaalde omstandigheden kankerverwekkend is, zoals door beroepsmatige blootstelling, zegt het Amerikaanse National Cancer Institute. “Blootstelling voor het grote publiek kan plaatsvinden door het inademen van lucht die is verontreinigd met ethyleenoxide of door het roken van sigaretten”, zegt Public Health England.
Een virus veroorzaakt baarmoederhalskanker
Ethyleenoxide “wordt in verband gebracht met sommige soorten kanker, maar zeker niet met baarmoederhalskanker”, zei Frederic Amant, prof. dr. in Gynaecologie en oncologie van het UZ Leuven, tijdens een telefoongesprek op 18 maart 2024.
“Ik ben me niet bewust van enig gevaar van de swabs die beschikbaar zijn voor uitstrijkjes of abnormale cellen”, zei een andere deskundige, prof. Jean-Luc Prétet, hoofd van het Nationaal Referentiecentrum voor Humaan Papillomavirus in Besançon, aan AFP in een gesprek later die dag. Volgens hem zijn gemarkeerde swabs die speciaal zijn gemaakt door legitieme bedrijven om in vitro te worden gebruikt niet gevaarlijk.
Beide professors legden uit dat het humaan papillomavirus (HPV) het virus is dat baarmoederhalskanker veroorzaakt en dus niet EO. HPV is een van de meest overgedragen seksuele ziekten.
“Het is belangrijk om te zeggen dat we van veel kankertypes niet weten wat de kanker veroorzaakt, maar van baarmoederhalskanker weten we dat het wordt veroorzaakt door een virus, het HPV-virus”, zei Pr. Amant. “Het is dus absoluut niet waar dat ethyleenoxide baarmoederhalskanker veroorzaakt”, voegde hij eraan toe.
Hij legde uit dat wanneer HPV niet wordt geëlimineerd door het vrouwelijk lichaam, het kan leiden tot baarmoederhalskanker.
Meer dan 80 procent van de mensen zal in hun leven besmet raken met HPV, zeggen het RIVM en het Center for Disease Control and Prevention (CDC) op hun websites. Het lichaam van de meeste mensen zal het virus echter binnen twee jaar elimineren, schrijft het CDC.
De beste manier om HPV te voorkomen is door je te laten vaccineren, volgens het RIVM. Het is echter belangrijk om nog steeds uitstrijkjes te maken, omdat het vaccin niet tegen alle HPV-types beschermt, zegt het instituut.
Meer artikelen van AFP Fact Check over desinformatie zijn hier te lezen.
