De eerste foto’s op het maanoppervlak werden gemaakt in 1966 en sindsdien hebben bemande en onbemande ruimtemissies foto’s en videobeelden gemaakt van hun landingen. Te midden van een opleving van verkeerde informatie over de maanlandingen, werd er in een Nederlandstalige Facebook-post, die honderden keren is gedeeld, beweerd dat extreme temperaturen op het oppervlak van de maan de camerafilmrollen zou hebben vernietigd die werden gebruikt om foto’s te maken vóór het digitale tijdperk. In de post wordt daarom in twijfel getrokken dat de foto’s echt zijn, maar documentatie van NASA en experts toonden aan AFP dat de camera’s en filmopslag waren aangepast om te functioneren in de extreme hitte en kou van het maanoppervlak.
“Kan iemand mij uitleggen hoe er foto’s op de maan zouden zijn gemaakt…? De foto’s werden destijds nog met gewone filmrolletjes gemaakt, er was nog geen digitaal en die kunnen niet tegen die temperaturen.”, staat in een deel van een misleidende Facebook-post van 22 september 2023 die meer dan 350 keer is gedeeld. De Facebook-gebruiker heeft al meerdere keren onjuiste informatie gedeeld en uit tientallen reacties op de post blijkt dat gebruikers niet geloven dat de mens ooit voet op de maan heeft gezet.
De foto waarnaar de tekst verwijst is van de Apollo 15 missie en is genomen door Dave Scott. De foto toont Jim Irwin naast de Lunar Rover en was de laatste die door de astronauten buiten de capsule werd genomen.
In tegenstelling tot wat in het bericht wordt beweerd, werden de camera’s beschermd door specifieke materialen zodat ze konden werken onder de temperaturen die op de maan heersen, waardoor de filmrollen veilig bleven, volgens NASA documenten en experts.
Screenshot van de misleidend bericht (links) en screenshot van de eerste commentaren op de misleidend bericht (rechts), vastgelegd op 13 oktober 2023.
De post werd verstuurd in september, toen de desinformatie over de maanlandingen toenam (hier, hier, hier, hier en hier). De post werd gedeeld nadat parlementslid Thierry Baudet, leider van de extreem-rechtse partij Forum voor Democratie, betwijfelde of de mens ooit voet op de maan had gezet tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen (APB) waarin alle partijleiders samenkomen om de agenda voor het kabinet vast te stellen.
Het bericht bevat ook een aantal correcte gegevens over de maan, zoals dat er geen atmosfeer is op de maan of dat de temperatuur op het oppervlak kan oplopen tot 120 graden Celsius.
Het bericht voegt eraan toe dat de koudste temperaturen op de maan -170 C zijn, hoewel dit niet het geval is. Temperaturen op de maan kunnen volgens NASA ‘s nachts dalen tot -130 graden Celsius en de polen van de maan zijn nog kouder.
Het Diviner Lunar Radiometer Experiment is ontworpen om oppervlaktetemperaturen op de maan te meten en heeft zelfs een plek op de bodem van de Hermite Crater gevonden waar een temperatuur van -410 graden Fahrenheit (-250 graden C) is gemeten: de koudste temperatuur die waar dan ook in het zonnestelsel is gemeten.
Camera’s waren beschermd
Het allereerste ruimteschip dat op de maan landde, de onbemande Sovjet “Luna 9”, maakte de eerste foto’s van het oppervlak met een panoramische televisiecamera en een SBM-10 stralingsdetector. Die camera was speciaal ontworpen om de temperaturen van de maan te weerstaan en de temperatuur binnenin tussen de 19 en 30 graden Celsius te houden, aldus NASA.
En ook al wordt het documenteren van ruimtereizen en mensen die voet zetten op de maan erkend als een enorme prestatie, het was niet de eerste keer dat er onder zulke moeilijke omstandigheden foto’s werden gemaakt. “De film werd al in 1910 gebruikt en gemaakt om foto’s te nemen en te filmen op Antarctica, hij bleef flexibel en er was geen aanpassing nodig”, zei Michael Pritchard, directeur educatie en publieke zaken bij The Royal Photographic Society, in een telefoongesprek met AFP op 19 oktober 2023.
Temperaturen op Antarctica zijn soms tot -90 graden Celsius gedaald.
Tussen 1969 en 1972 zijn twaalf astronauten naar de maan gestuurd en veilig terug op aarde geland. Allemaal brachten ze beelden van het maanoppervlak mee terug, maar zoals Pritchard uitlegde: “NASA zag fotografie aanvankelijk niet als echt belangrijk en pas toen de astronauten de camera zelf gingen gebruiken, realiseerden ze zich dat er een enorme PR-waarde zat in het terugkrijgen van beelden van die missies”.
Er werden veel foto’s gemaakt tijdens deze verschillende missies op de maan, maar het is met de beroemde Hasselblad Electric Data Camera (HEDC) dat de meest iconische momenten werden vastgelegd door astronauten buiten de maanmodule, terwijl ze op de maan liepen.
“De oorspronkelijke aantrekkingskracht van het Hasselblad-ontwerp was dat het een luchtcamera was die tussen 1940 en 1945 werd geproduceerd,” verklaarde Deborah Ireland, auteur van “Hasselblad and the Moon Landing” in een e-mail op 19 oktober 2023. Hij kon worden gebruikt in “extreem koude omstandigheden (onder het vriespunt)” en was zo ontworpen dat de interne filmopslag doos kon worden verwisseld zonder zware handschoenen uit te trekken, voegde ze eraan toe.
Een Hasselblad 500EL “Data Camera HEDC Nasa” Jim Irwin Lunar Module Pilot-camera, gedateerd uit 1968, gebruikt op de maan tijdens Apollo-maanprogramma’s, is afgebeeld voorafgaand aan een veiling in de Westlicht Gallery in Wenen op 21 maart 2014. – ALEXANDER KLEIN / AFP
NASA en het Zweedse bedrijf Hasselblad begonnen begin jaren zestig samen te werken om ervoor te zorgen dat de camera die op borsthoogte aan de ruimtepakken van de astronauten was bevestigd, bestand was tegen de temperatuurschommelingen tijdens het lopen op de maan, zoals wordt uitgelegd op de website van Hasselblad (hier gearchiveerd).
Dit werd bevestigd aan AFP door Ove Bengtsson, voormalig productmanager bij Hasselblad, in een e-mail op 23 oktober 2023: “Tests over hoe de camera’s en film de ruimteomgeving konden weerstaan werden al uitgevoerd op [bemande NASA ruimtevlucht] Gemini 10 in 1966”. Dankzij die tests wist NASA dat de filmroll geen schade zouden oplopen, zelfs niet bij “blootstelling aan het vacuüm van de ruimte”, zei hij.
Bengtsson wees de bewering in de berichten op sociale media af: “Hasselblad heeft duplicaten van ALLE films (elk beeld) genomen door NASA en met behulp van de technologie die beschikbaar was in 1969. Het zou gewoon niet mogelijk zijn om zoveel beelden te vervalsen,” zei hij.
Bijvoorbeeld, tijdens de Apollo 11 missie in juli 1969 — de eerste menselijke maanlanding — droegen astronauten Neil Armstrong, Edwin Aldrin en Michael Collins verschillende camera’s mee in de ruimteraket toen ze landden. De missie werd ook gefilmd.
NASA had gepland om foto’s te maken van de manoeuvres tijdens de missie en van de activiteiten van de astronauten in de cabine en eenmaal buiten het ruimteschip. Slechts twee van de drie deelnemende astronauten, Armstrong en Aldrin, zouden de module verlaten om op de maan te lopen. Ze namen ook foto’s van het maanpanorama en het maanoppervlak.
Er werden verschillende aanpassingen gedaan. “De buitenkant van de 500EL datacamera werd zilver gekleurd om de interne temperatuur gelijkmatiger te houden in de hevige hitte- en koude-uitbarstingen op het maanoppervlak. De smeermiddelen die in de cameramechanismen werden gebruikt, moesten worden verwijderd of vervangen omdat conventionele smeermiddelen zouden opkoken in het vacuüm en mogelijk zouden condenseren op de optische oppervlakken van de lenzen, Reseau-plaat en film”, legt NASA uit op een van de pagina’s van haar geschiedeniswebsite (hier gearchiveerd) over Apollo 11. Andere missies gebruikten vergelijkbare fotoapparatuur.
Een ander NASA-document geeft een extra detail en zegt dat de Data Camera ook was “aangepast om ophoping van statische elektriciteit te voorkomen” door het aanbrengen van “met een extreem dunne geleidende laag” op het deel van de camera dat naar de film is gericht, om het beeld niet te vervormen met ongewenste patronen.
Dit werd ook uitgelegd aan AFP door Bengtsson, die eraan toevoegde dat het “filmmagazijnen van een groter type was met 100-200 belichtingen op een speciale dunne film ontwikkeld door Kodak”. Over de lens van de Hasselblad EDC zei hij: “Zeiss had een speciale 60mm lens ontworpen met uitstekende prestaties en weinig vervorming”.
Bijna alle camera’s bleven op de maan (hier gearchiveerd), omdat om gewichtsredenen op de ruimteraket alleen de filmrolletjes werden meegenomen naar de aarde, beschermd door de magazijnen.
In het kader van het Artemis-programma heeft NASA een reeks missies gepland van toenemende complexiteit om terug te keren naar de maan en een duurzame aanwezigheid op te bouwen om technologieën te ontwikkelen en te testen voor een eventuele reis naar Mars. De Artemis 3-missie, die eerst gepland stond voor december 2025 maar mogelijk uitgesteld wordt, zou NASA’s grote terugkeer naar de Maan met mensen zijn, voor het eerst sinds 1972.
