Foto van BBC-journalist die dekking zoekt in Oekraïne gebruikt om verslag over Russische beschietingen in Irpin te bagatelliseren

Schermopnames van een BBC-video van burgers die Russische beschietingen vluchten in Oekraïne zijn op grote schaal gedeeld op sociale media met misleidende beweringen die zogenaamd aantonen dat een journalist deed alsof hij in de frontlinie stond omdat een vrouw rustig achter hem loopt. De bewering negeert de gevaarlijke omstandigheden waarin de reportage is gefilmd. De opname is gemaakt in de stad Irpin op 6 maart 2022, terwijl tientallen mensen te voet evacueerden om te ontsnappen aan zware beschietingen, zoals gedocumenteerd door verschillende media en een rapport van Human Rights Watch. De journalist zelf zei dat de granaten neerkwamen in de buurt van waar hij zich bevond, ook al was er een korte stilte geweest.

De post deelt een collage van foto’s waarop een journalist te zien is die een microfoon vasthoudt en een helm en een kogelvrij vest draagt met daarop PRESS geschreven. Hij ligt op zijn zij op de grond. Op de achtergrond is een vrouw die zakken vasthoudt en naar hem kijkt.

“BBC’s Jeremy Bowen doet alsof hij in de frontlinie staat, terwijl een vrouw schijnbaar verbijsterd toekijkt,” luidt de Facebook-post in het Nederlands dat van 5 oktober 2022 dateert. Soortgelijke beweringen worden gedeeld in andere talen, waaronder Engels, Frans, Duits, Bulgaars en Hongaars.

Op sommige berichten op Twitter is het beeld gemanipuleerd in een duidelijke poging om de journalist te bespotten door het feit dat hij op de grond ligt. Sommige gebruikers plaatsten een screenshot van de BBC Japan website met dezelfde afbeelding en Japanse tekst die luidt: “Dit is de rand van de stad die Rusland heeft bereikt” en vermeldt tags naar BBC-onderwerpen.

AFP traceerde de bron van de foto’s terug naar een BBC-reportage dat enkele weken nadat Rusland Oekraïne binnenviel in februari 2022 werd opgenomen. AFP vond ook aparte bronnen om te begrijpen in welke context de reportage werd gefilmd. AFP sprak ook met de journalist, de bekende BBC-correspondent Jeremy Bowen.

De beweringen dat hij acteerde of overdreef zijn misleidend. De reportage uit Irpin kwam te midden van intense beschietingen, waarbij verschillende burgers werden gedood en die breed werden veroordeeld.

Sinds Rusland Oekraïne heeft aangevallen, is er een hele reeks van beweringen op sociale media in een poging de berichtgeving over het conflict in de westerse media te discrediteren. Voorbeelden zijn hier, hier, en hier te vinden.

Verslaggeving van Irpin tijdens aanval

Een omgekeerde zoekopdracht van het beeld op Google van de foto van de journalist in het bericht leidde naar een artikel in The  Sunday Times van Jeremy Bowen, gepubliceerd op 20 maart 2022. Het toont dezelfde foto, met als onderschrift “Jeremy Bowen zoekt dekking in Irpin terwijl de stad wordt aangevallen”.

Jeremy Bowen is internationaal redacteur bij BBC News. Voordien was hij de BBC-redacteur voor het Midden-Oosten. Hij heeft ook veel ervaring als oorlogsverslaggever.

In het artikel in de Times beschrijft Bowen zijn ervaringen met het verslaan van de oorlog in Oekraïne, met name de gebeurtenissen in Irpin dat ongeveer 25 kilometer ten noordwesten van Kiev ligt.

Wat het beeld betreft van zijn verslaggeving terwijl hij op de grond ligt en die op sociale media opdook, schrijft hij: “Granaten die te dichtbij terechtkomen om te negeren maken een fluitend geluid gedurende een paar seconden voor de explosie. Het is menselijk om te proberen uit de weg te gaan, en de enige manier om dat snel te doen is op de grond te gaan liggen. Daarom deed ik mijn “standupper”, het stukje waarbij een tv-verslaggever rechtstreeks in de lens spreekt, vanuit buikligging terwijl de twee partijen artilleriegranaten op elkaar af vuurden.”

Met een zoekopdracht op Google vonden we een video die op 6 maart 2022 werd gepubliceerd op het YouTube-kanaal van de BBC, getiteld “Horrific scenes in battle for Kyiv as families killed fleeing Russian attack – BBC News (Gruwelijke taferelen in de strijd om Kiev: gezinnen gedood op de vlucht voor Russische aanval).”

De scène waarin Bowen op de grond ligt en de vrouw op de achtergrond is, begint op 1:59 minuten in de video. “Er komt nu redelijk wat inkomend vuur binnen, artillerievuur. Er zijn veel burgers in de buurt,” zegt Bowen. “Dit is de rand van de stad die de Russen hebben bereikt.”

We zien echter dat vlak voordat de vrouw in de richting van de journalist begint te lopen, op 1.58 minuut, ze ook hurkt. Op de achtergrond zijn intense beschietingen te horen.

Bewering is ‘kwaadaardig’, zegt Bowen tegen AFP

Gecontacteerd door AFP op 6 oktober 2022, bevestigde Bowen dat hij op sociale media beweringen had gezien dat hij veilig plaats nam en op de grond lag om een dramatische scène te vervalsen terwijl de vrouw op de achtergrond een wandeling maakte of haar boodschappen deed.

“De bewering is een kwaadaardige fantasie”, vertelde Bowen per e-mail aan AFP.

“Ik heb sinds 1989 meer dan 20 oorlogen verslagen en ben vaak onder granaatvuur geweest. Ik zou zeggen dat het bruggebied zwaar werd beschoten. Zoals ik in het stuk van het tv-verslag zei, was niet zeker dat ze het op burgers gericht waren (hoewel dat het resultaat was), aangezien actieve Oekraïense wapenposities een paar honderd meter verderop in het bos lagen,” legde hij uit.

De scène was bij een vernielde brug op een weg uit de stad, die te zien is op de beelden. “Over de scène bij de brug werd breed gerapporteerd, waarschijnlijk door elke journalist in Kiev, hoewel niet iedereen naar de brug ging,” zei Bowen.

“De waarheid is dat ik op de helling naar de brug stond, die op dat moment waarschijnlijk zo’n 50 of 100 meter verderop lag. De mensen die langs ons kwamen liepen langzaam, moe en getraumatiseerd”, vertelde Bowen aan AFP. “We kwamen bij de brug aan tijdens een korte pauze in de beschietingen. Terwijl we daar waren begon het opnieuw en werd het heviger. De scène naast een parkeerplaats in wat een winkelcentrum was, laat zien dat er inderdaad meer beschietingen begonnen.”

Bowen weerlegde ook de beweringen op sociale media in een tweet waar hij zegt dat berichten die beweren dat hij in maart een deel voor de camera in Oekraïne heeft vervalst fake news is. “De beschuldigingen zijn volkomen vals, #fakenews”. Hij voegt er aan toe om de duizenden burgers die van Russische beschietingen en oorlogsmisdaden vluchten, niet te beledigen door zulke berichten te verspreiden.

Irpin verwikkeld in hevige gevechten begin maart 2022

Toen de Russische troepen op 24 februari 2022 Oekraïne binnenvielen, lanceerden ze een offensief in de richting van de hoofdstad Kiev om deze te omsingelen. Begin maart 2022 begon de bevolking van Irpin het stadje te evacueren in de richting van Kiev over de verwoeste brug.

Deze AFP video legde de gebeurtenissen van 5 maart 2022 vast:

De brug waar de scène werd opgenomen ligt aan de Irpin rivier tussen Irpin en het dorp Romanivka (deel van Irpin):

Om de plaats te bevestigen, vergeleek AFP de foto die in de misleidende berichten werd gebruikt met een foto uit het AFP-fotoarchief met als titel “Voetgangers steken een verwoeste brug over terwijl ze de stad Irpin, ten noordwesten van Kiev, evacueren op 6 maart 2022, 11 dagen nadat Rusland een militaire invasie van Oekraïne lanceerde”. We omcirkelden de gemeenschappelijke elementen – de verwoeste brug en een rood reclamebord:

 

 

Op 6 maart 2022 werden ongeveer acht burgers gedood door de Russische beschietingen toen ze probeerden te ontsnappen aan Irpin.

“Op 6 maart 2022 bombardeerden Russische troepen enkele uren lang een kruispunt op een weg die honderden burgers gebruikten om de opmars van het Russische leger in Noord-Oekraïne naar Kiev te ontvluchten”, publiceerde Human Rights Watch op 8 maart 2022.

De mensenrechtenwaakhond, Human Rights Watch, verzamelde bewijsmateriaal over wat er die dag gebeurde. “Voor en tijdens de aanval beschreven getuigen een gestage stroom burgers die over het puin van de verwoeste brug liepen om de Irpin rivier over te steken. Mensen verzamelden zich vervolgens op het kruispunt om op bussen of auto’s naar het centrum van Kiev te stappen of liepen verder”, bevestigt HRW.

De situatie in Irpin werd veroordeeld tijdens een vergadering van de VN-Veiligheidsraad op 7 maart 2022.

Op 18 september had het conflict het leven gekost aan bijna 6.000 Oekraïense burgers, volgens de waarnemingsmissie voor de mensenrechten Human Rights Watch in Oekraïne van het VN-Bureau voor de coördinatie van humanitaire aangelegenheden.