Frankrijk eigent zich de rijkdom van Afrikaanse landen toe via het monetaire systeem van de CFA-franc? Dat zei de Italiaanse premier Giorgia Meloni in een interview in 2019. Volgens haar “buit Frankrijk de hulpbronnen uit” van de 14 landen die deze munt gebruiken en eist dat “50%” van hun export “in de schatkist van Frankrijk terechtkomt”. Dit is niet waar: het cijfer van 50% heeft in feite betrekking op het wisselkoersstabiliteitsmechanisme van de CFA-franc. Tot 2019 waren deze landen verplicht 50% van hun deviezenreserves aan de Franse schatkist af te dragen, zo verklaarden drie specialisten aan AFP. Deze verplichting, die de afgelopen jaren veel kritiek heeft gekregen, is voor de acht West-Afrikaanse landen in 2020 officieel afgeschaft na hervormingen van de CFA-franc. De clip, die half november weer opdook op verschillende sociale netwerken zoals Facebook en Twitter na opbreng van nieuwe Frans-Italiaanse spanningen over de migratiecrisis, werd miljoenen keren bekeken.
Een videofragment, dat duizenden keren op Facebook is gezien en dat duizenden keren werd gedeeld en miljoenen keren werd gezien op Twitter en Telegram, bevat een vijandig argument tegen Frankrijk. Het bericht werd ook breed gedeeld in het Frans, Engels, Italiaans en Spaans. Verschillende Nederlandse sites bekend om hoax te verspreiden hebben er ook een onjuist artikel (ook hier) over geschreven met een update op 21 november 2022: “Okee het is een oude video en het klopt niet helemaal wat ze zegt, maar het gaat om de geest van het verhaal”.
De video toont een fragment van een interview uit 2019 met de extreemrechtse Giorgia Meloni, die op 22 oktober 2022 werd beëdigd als premier van Italië. Ze beweert dat Frankrijk, dat de munt drukt voor de 14 Afrikaanse landen van de Franc-zone (exclusief de Comoren), zou “sleischat” toepassen, waarbij het de rijkdommen van deze staten exploiteert.
In dit interview beschuldigt het toenmalige parlementslid voor de extreem-rechtse partij Fratelli d’Italia de Franse staat ervan een systeem te hebben opgezet waarbij Frankrijk de CFA-franc zou drukken in ruil voor de verplichting voor deze landen “dat 50%” van hun export in “de Franse schatkist” terechtkomt.
Ze toonde de camera een foto van een kind die in een mijn in Burkina Faso werkt en verklaarde: “Het goud dat dit kind wint, komt bijna volledig in de kas van de Franse staat terecht. Volgens haar is deze uitbuiting de oorzaak van de migratiecrisis: “De oplossing is Afrika te bevrijden van bepaalde Europeanen die ze uitbuiten en ze te laten leven van wat ze hebben!
Screenshot van een vals bericht op sociale media, vastgelegd op 7 december 2022Een interview dat voor de Frans-Italiaanse spanningen over de Ocean Viking dateert
De videoclip dook in november 2022 op via sociale netwerken, kort nadat de Franse regering kritiek had geuit op het migratiebeleid van Italië.
Op 10 november had de Franse minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin met name kritiek geuit op het “onverantwoordelijke” gedrag van de Italiaanse premier, die geweigerd had de boot Ocean Viking van de NGO SOS Mediterranée en de 234 migranten die eind oktober op zee waren gered, te ontvangen.
Veel online publicaties, maar ook Engelstalige medias zoals de Daily Mail of Sky News Australia, presenteerden het interview als een directe reactie op de Franse kritiek.
Niettemin en zoals drie deskundigen van de Franc-zone aan AFP hebben uitgelegd, zijn de argumenten van Meloni misleidend, en sommige ervan zijn nu zelfs achterhaald.
Nee, Frankrijk krijgt niet 50% van de export van Afrikaanse landen terug
De Franc-CFA werd in 1945 opgericht en is de gemeenschappelijke munt van 14 Afrikaanse landen die samen de Franc-zone vormen eind jaren 1930. Het wordt ook gebruikt in de Unie der Comoren. De productie van CFA-bankbiljetten en -munten vindt sinds 1945 plaats in Frankrijk.
Een persoon houdt CFA-bankbiljetten vast in Yaounde op 25 juli 2022Maar in tegenstelling tot wat Meloni beweert, hoeft noch Burkina Faso noch enig ander land dat de CFA-franc gebruikt 50% van zijn export aan Frankrijk af te staan. “Het is een verklaring die geen steek houdt en het onthult een onvermogen om monetaire mechanismen te begrijpen”, zei Massimo Amato, professor aan de Bocconi-universiteit van Milaan en specialist in monetaire kwesties in Afrika, op 22 november tijdens een interview met AFP.
“Ze is verkeerd: het is niet 50% van de export. Het gaat om 50% van de deviezenreserves van de landen die deel maken van de CFA-franc zone die in de Franse schatkist zijn gedeponeerd,” bevestigde Demba Moussa Dembelé, een Senegalese econoom die op 23 november door AFP werd geïnterviewd.
Giorgia Meloni verwijst in feite naar een verplichting die in 1945 ontstond waar de 14 staten van de Franc zone 50% van hun deviezenreserves op een rekening bij de Franse schatkist moest storten.
Deze reserves zijn spaargeld dat bedoeld is om de munt koers stabiel te houden. Sinds 1945 is de CFA-franc gekoppeld aan de Franse franc en vervolgens aan de euro, om de convertibiliteit en de stabiliteit van de munt te garanderen.
In ruil voor de garantie van onbeperkte convertibiliteit waren de WAEMU– en CEMAC-landen een Afrikaanse alliantie verplicht 50% van hun deviezenreserves bij de Franse schatkist te centraliseren.
De Franse Schatkist is van mening dat het “de ontwikkeling van de deviezenreserves moet kunnen beoordelen en de mogelijke risico’s die de convertibiliteit garandeert moet kunnen meten”, zoals op haar website wordt uitgelegd.
Deze vastheid van de wisselkoers tussen de euro en de CFA-franc (1 euro is gelijk aan ongeveer 655 CFA-frank) komt niet alleen Frankrijk ten goede, maar alle lidstaten van de eurozone, en dus ook Italië, aldus Pierre Jacquemot, deskundige bij de Fondation Jean Jaurès in Frankrijk.
Reserves van Afrikaanse staten
Zoals alle geïnterviewde specialisten verklaarden, zijn deze reserves altijd eigendom geweest van de Afrikaanse staten. “De Franse schatkist staat gewoon garant, het is de bank waar deze valuta’s worden gedeponeerd, met een vergoeding “, legt Pierre Jacquemot uit.
“De reserves van de Centrale Bank worden naar een rekening gestuurd die Frankrijk namens de Afrikaanse Centrale Banken beheert. Deze reserves worden geïnvesteerd en dit rendement wordt aan hen terugbetaald,” zegt Massimo Amato.
Hoe zit het met de door Meloni genoemde “seigniorage (Sleischat)”, de vergoeding die Frankrijk zou innen in ruil voor de uitgifte van geld? Hoewel de bankbiljetten inderdaad in Frankrijk worden gedrukt, geeft de Franse staat deze munt niet uit en int het geen belasting op deze productie. “Het idee van een gijzeling in verband met de productie van bankbiljetten slaat nergens op”, benadrukte Massimo Amato.
De woordvoerster van het Franse ministerie van Europa en Buitenlandse Zaken, Anne-Claire Legendre, verklaarde op 23 november op Twitter dat “de Banque de France de CFA-franken drukt als onderdeel van een klassieke klant/leverancier contractuele relatie met de emitterende Centrale Banken”. Ze voegt er ook aan toe dat de Centrale Banken van de West-Afrikaanse staten (BCEAO) en de Centrale Banken van Centraal-Afrika (BEAC) “vrij hun eigen biljetten te vervaardigen of een contract te sluiten met een andere drukkerij”
Voorts hebben ze soevereiniteit over de hoeveelheid bankbiljetten worden gedrukt en in omloop gebracht, ook al zijn ze onderworpen aan bepaalde beperkingen, zoals inflatiebeheersing. Bovendien staat het elk land vrij de frankzone te verlaten en zijn eigen munt uit te geven, zoals Guinee, Mauritanië en Madagaskar hebben gedaan.
Deze tegenwaarde van 50% wordt door de tegenstanders van de CFA-franc echter al jaren gezien als een vernederende afhankelijkheid van Frankrijk. “Dit mechanisme werd in 1945 gecreëerd omdat Frankrijk van mening was dat de staten die nog onder Franse afhankelijkheid stonden, niet volwassen genoeg waren om hun eigen munt te beheren,” zegt Pierre Jacquemot.
Veel economen roepen al enkele jaren dat er een einde moet komen aan deze vaste wisselkoers gekoppelde tegenpartij.
Een ingetrokken verplichting voor West-Afrikaanse landen sinds 2020
Sinds 2020 is deze verplichting afgeschaft voor de acht landen van de WAEMU-zone, na een hervorming van de CFA-franc die de Franse en Ivoriaanse presidenten Emmanuel Macron en Alassane Ouattara in december 2019 hebben aangekondigd.
De Ivoriaanse president had niet alleen een besluit genomen over de toekomstige naamsverandering van de CFA-franc voor de Eco, maar ook aangekondigd “een einde te maken aan de centralisatie van 50% van de reserves in de Franse schatkist” en de terugtrekking van Frankrijk uit de bestuursinstanties waarin het aanwezig was.
Deze ontwikkeling maakt de verklaringen van Meloni over met name Burkina Faso volledig achterhaald en onjuist.
Een gebrek aan monetaire soevereiniteit nog steeds aanwezig
Maar afgezien van deze kwestie van het reservebeheer is bij de hervorming van de CFA-franc het ruimere probleem van de vaste wisselkoers van de CFA-franc, die nog steeds aan de euro is gekoppeld, niet aangepakt. “De fundamentele absurditeit van het systeem van de Franc-zone is, zowel vandaag als in het verleden, dat de munt gekoppeld is aan een euro die evolueert volgens zijn eigen economische situatie,” beschrijft Pierre Jacquemot.
Demba Moussa Dembélé is het daarmee eens en hekelt een “zeer restrictief monetair beleid” dat gekoppeld is aan deze vaste wisselkoers: “de eurozone en onze landen bevinden zich op een zeer verschillend ontwikkelingsniveau”, legt hij uit.
Alle deskundigen die door AFP werden gecontacteerd bevelen nu de invoering aan van een meer flexibele wisselkoers om de monetaire uitwisseling te bevorderen. Een koers “die niet gekoppeld is aan de euro, maar aan de mand van valuta’s die representatief is voor de reële handel van deze staten”, aldus Massimo Amato.
Bovendien brengt de inflatiebeheersing waaraan de Centrale Banken gebonden zijn hen ertoe een plafond vast te stellen, in dit geval 2% in de WAEMU en 3% in de CEMAC, en beperkt de geldstroom die in omloop wordt gebracht.
Spanningen over de Franse aanwezigheid in Afrika
Dit videofragment verschijnt ook in een context van sterke betwisting van het Franse beleid en de Franse aanwezigheid in Afrika, met name in Burkina Faso en Mali. De Quai d’Orsay, ook het ministerie van Buitenlandse Zaken genoemd, die de video “volledig valse” inhoud noemt, heeft AFP laten weten dat ze ook verbaast is hoe viraal de video is. “Dit is een oude video die opnieuw is gepubliceerd door Europese en Amerikaanse samenzweringsaccounts,” beweerde nog de Quai D’Orsay.
“Het is niet alleen een economische kwestie, het is ook een geopolitieke kwestie,” vertelde Caroline Roussy, onderzoeksdirecteur bij het Franse Instituut voor Internationale en Strategische Zaken (IRIS), aan AFP op 22 november. “Giorgia Meloni stelt hier op een zeer onhandige manier een gevoel van neokolonisatie van de West-Afrikaanse landen door Frankrijk aan de kaak”, beschrijft ze, waarbij ze wijst op de heropleving van een dergelijke video in een “opeenvolging van stijgende anti-Franse sentimenten” in verschillende Afrikaanse landen.
