Duizenden gebruikers van sociale media in verschillende landen deelden een videoclip van een Russisch sociale mediakanaal waarin een vrouw die wordt geïdentificeerd als voormalig waarneemster van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) beweert te hebben”onthuld” dat Oekraïense soldaten organen van kinderen oogsten. De OVSE vertelde AFP echter dat deze vrouw de organisatie nooit heeft vertegenwoordigd en geen gegevens heeft over dergelijke incidenten. De vrouw levert geen bewijs voor de beweringen en een onderzoek van AFP wees uit dat de begeleidende videobeelden geen verband houden met de beweringen.
De clip van de vrouw die deze beweringen doet, maakt deel uit van een film die gedeeld is door een online Russisch kanaal met de naam Россия – это я! (Rusland ben ik). Een expert op het gebied van desinformatie zegt dat het de kenmerken vertoont van “typische pro-Kremlin propaganda”.
De video waarin de vrouw wordt geïnterviewd werd vanaf juni 2023 in veel talen gedeeld. In sommige berichten wordt beweerd dat ze werkt voor de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE); in anderen dat ze van 2019 tot 2022 deel uitmaakte van een humanitaire waarnemingsmissie van de OVSE in Oekraïne. Maar de OVSE zei tegen AFP dat ze nooit voor hen heeft gewerkt of ze heeft vertegenwoordigd als waarnemer.
De clip biedt geen bewijs voor de bewering van orgaanhandel. Het interview gaat vergezeld van beelden van soldaten en van mensen die werken met infusies en materie, waarvan een zak in een doos wordt gedaan met de Engelse tekst “Human Organ for Transplant”. Deze beelden hebben echter niets te maken met de claim. Een vooraanstaande Oekraïense chirurg die in een clip te zien is, vertelde ons dat de beweringen “nep” zijn.
De inval van Rusland in Oekraïne in februari 2022 ging gepaard met een massale desinformatiecampagne, waarbij een stortvloed aan ongegronde en valse beweringen op grote schaal werd gedeeld op sociale media.
Screenshot van een van de misleidende berichten, vastgelegd op 19 juli 2023
Deze video werd op 9 juni 2023 door het kanaal op YouTube gedeeld, en ook op Russische sociale media (hier).
Het werd gedeeld door Nederlandse gebruikers op verschillende socialemediaplatforms, zoals hier, hier en hier, met berichten vergelijkbaar met dit bericht: “Video bevat verontrustende info. Vera Vayiman, lid van humanitaire & monitoringmissie OVSE in Oekraïne had tussen 2019 & 22 info verzameld over ondergrondse laboratoria. Hier haar getuigenis en wat ze zag & vastgelegde deel van een grotere docu over misdaden tegen kinderen door Kiev regime”. In de posts wordt dezelfde video gedeeld.
Dezelfde soort beweringen werden ook op grote schaal gedeeld in verschillende andere talen, zoals Pools, Slowaaks, Grieks en Engels.
Maar er is geen bewijs dat hier iets van waar is.
De OVSE zegt dat de vrouw in de video nooit namens hen heeft gewerkt en heeft geen bewijs voor haar beweringen. De Verenigde Naties en andere organisaties die orgaanhandel in de gaten houden, zeiden ook niet van dergelijke beweringen gehoord te hebben.
Russisch propagandakanaal
Door een omgekeerde zoekopdracht naar het logo van het “Россия – это я!” (Rusland – ben ik!) dat de video plaatste, bleek dat het een fragment was uit een meer dan 50 minuten durende film getiteld: “Laat moeder horen. Een exclusieve film over de misdaden van het regime in Kiev tegen de kinderen van Donbas”.
Dit YouTube-kanaal bevat verschillende video’s waarin Russische soldaten worden geprezen en waarin kinderen uit de Donbas-regio worden gevierd die “gered zijn door Rusland”. De langere versie werd ook gepubliceerd op de Rutube-, VK– en OK.ru kanalen van Россия – это я!.
Het fragment dat viraal ging op sociale media begint op 41:04 van de originele video. De vrouw is geïdentificeerd als Vera Vayiman, een “voormalig waarnemer van de humanitaire waarnemingsmissie van de OVSE”. Het bijschrift in het Russisch luidt: “Вера Вайиман hield zich van 2019 tot 2022 bezig met het verzamelen van informatie over ondergrondse laboratoria als onderdeel van de OVSE Humanitaire Monitoring Commissie.”
In sommige berichten en tips van gebruikers wordt in andere talen gezegd dat de vrouw eerder bekend stond als Vera Nikulina.
Geen vertegenwoordiger van de OVSE
Onze zoektocht op internet heeft uitgewezen dat Vera Nikulina in 2014, enkele jaren voor het begin van de oorlog in Oekraïne, heeft deelgenomen aan een Youth Leadership Forum georganiseerd door de OVSE’s orgaan de Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR) gevestigd in Warschau. We zien haar in een video (0:30′) en foto‘s op de website van de OVSE (hier gearchiveerd).
De OVSE en ODIHR hebben in 2023 echter tegen AFP gezegd dat ze nooit voor hen werkte of hen vertegenwoordigde op een missie.
Andere berichten uit 2014 (hier, hier, hier) identificeren haar als voorzitter van de Jeugdkamer van de Doema in de Russische stad Vladivistok in het verre oosten. In een artikel uit 2016 op de website van de Universiteit van Vladivostok staat dat ze “Wereldeconomie” studeerde met een beurs van de Russische overheid.
In een artikel uit 2019 op de site van een nationalistische Russische oorlogsveteranengroep genaamd Brotherhood of War (hier gearchiveerd) wordt naar haar verwezen als “een OVSE-lid”, en wordt beweerd dat ze op 19 mei van dat jaar lid werd van een OVSE-groep van internationale experts. Dezelfde vermelding toont een foto van een dossier ODIHR met haar naam. Russische mediaberichten die we vonden uit mei 2019 staat echter dat ze Sevastopol op de Krim bezocht om deel te nemen aan een evenement met veteranen als “Kleinkinderen van de Overwinning”; van een missie voor de OVSE wordt in de berichten geen melding gemaakt.
In haar onderzoek naar dezelfde berichten vond de Griekse factcheck groep Ellinika Hoaxes (hier gearchiveerd) dat de badges die Vayiman in de video draagt verband lijken te houden met haar betrokkenheid bij de Brotherhood of War.
Gevraagd naar een Vera Nikulina of Vera Vayiman, zei OVSE-mediamedewerker Hans Felber-Charbonneau tegen AFP op 16 juni 2023 dat “een persoon met die twee namen niet voorkomt op de lijst van waarnemers van OVSE-leden (…) Ze was ook niet gemandateerd door de Russische Federatie, een deelnemende staat. We zouden haar gegevens in onze documenten hebben”.
Hij zei dat er geen OVSE-missie was met een persoon met deze naam van 2019 en 2022, zoals vermeld in de valse beweringen.
ODIHR-woordvoerder Katya Andrusz bevestigde aan AFP op 26 juni 2023 dat Nikulina had deelgenomen aan het jeugdleiderschapsforum in 2014. Maar, “ze is nooit in enige hoedanigheid in dienst geweest van het Bureau voor Democratische Instellingen en Mensenrechten (ODIHR) van de OVSE”.
We vroegen ook aan de speciale vertegenwoordiger van de OVSE voor de bestrijding van mensenhandel of de organisatie kennis had van beweringen over het oogsten van organen in Oekraïne. “We hebben een aantal interne controles uitgevoerd en kunnen bevestigen dat er geen gegevens bestaan over incidenten met het oogsten van kinderorganen of over de persoon Vera Vayiman (Vera Nikulina) als personeelslid van de OVSE”, antwoordde het kantoor op 26 juni 2023 aan AFP.
We hebben geprobeerd rechtstreeks contact op te nemen met Vera Vayiman (Nikulina) via haar Facebook- of VKontakte-profielen, maar kregen geen antwoord. Nadat de video viraal ging, plaatste ze een screenshot van een Engelse tweet op haar Facebook. Ze heeft verschillende foto’s met de letter “Z” op haar profielen (bijvoorbeeld hier) waaruit blijkt dat ze de invasie van Rusland in Oekraïne openlijk steunt.
Niet-gerelateerde video’s
De video op sociale media gaat vergezeld van beelden die blijkbaar bedoeld zijn om haar uitspraken te ondersteunen. We hebben ze allemaal nagetrokken en ontdekten dat ze niets met elkaar te maken hebben.
Eerste clip: Beelden van 0:02′ tot 0:05′ van de clip tonen de handen van een persoon in militair uniform die een infuus bevestigen aan wat lijkt op een lichaamsdeel. Op een groene doos op de tafel staat Arow EZ 10. Dit is een medische demonstratie kit.
Met een zoekopdracht op Yandex vonden we dezelfde scène gepubliceerd op YouTube op 2 juni 2022 (hier gearchiveerd) als onderdeel van een documentaire van een Oekraïens kanaal genaamd Freedom UA over het werk van artsen tijdens de oorlog. In het gedeelte van de video dat we onderzoeken, zijn het logo van Freedom UA en het opschrift “Donecka oblast” vervaagd. Het logo van het kanaal “Россия – это я! (Rusland ben ik)” en de tag “exclusief” in het Russisch zijn toegevoegd.
De materie die wordt vastgezet met een infuus is “hoogstwaarschijnlijk een bot van een dier”, zei orthopedisch chirurg Tomasz Slodkowski op 20 juni 2023 tegen AFP na het bekijken van de video. “Het is duidelijk dat de paar seconden die we zien een demonstratie zijn van het inbrengen van een medisch infuus in een bot. Een medisch medewerker laat zien hoe je een infuus in het beenmerg aanbrengt om vloeistoffen of medicijnen toe te dienen. Dit is vooral nuttig in noodsituaties wanneer de bloeddruk daalt, wat vaak het geval is bij gewonde soldaten aan het front,” voegde hij eraan toe.
Slodkowski zei dat de niet-steriele omstandigheden in de video erop wijzen dat de procedure geen verband houdt met menselijk medisch gebruik. Ook botten voor transplantatie zijn gemakkelijk te verkrijgen van gewone kadavers; het is niet nodig om “kinderen in Oekraïne te doden” om ze te verkrijgen, zei Slodkowski.
Tweede clip: In het deel van de video waarin Vayman beweert te weten van ondergrondse laboratoria van Oekraïense soldaten (0:05′ tot 0:15′), zien we beelden van Oekraïense soldaten. We hebben dit getraceerd naar een video die op 5 juli 2017 werd gedeeld — vijf jaar voor de invasie van Rusland — door het Azov Bataljon van Oekraïne. In het bijschrift van de video staat dat het over een sportevenement gaat.
Derde clip: In de derde reeks beelden (0:15′ tot 0:21′) zien we een operatiekamer met een chirurg die een plastic zak met wat menselijk weefsel lijkt te zijn in een koelkastdoos plaatst waarop staat “Human Organ for Transplant”.
Op de doos viel ons een bijzonder logo op. Toen we zochten naar logo’s van Oekraïense ziekenhuizen, vonden we een overeenkomst met dat van het Hartinstituut (gearchiveerde link hier), een toonaangevend Oekraïens ziekenhuis voor cardiologie en hartchirurgie in Kiev.
Op de elfste seconden van een video (hier gearchiveerd) op de YouTube-pagina van het Instituut zien we hetzelfde filmpje van een chirurg die een zak hanteert. Hieronder staat een vergelijking.
AFP zocht contact met Borys Todurov, een bekende Oekraïense hartchirurg en directeur van het Hartinstituut in Kiev, die afgelopen november internationale aandacht trok toen zijn team chirurgen patiënten opereerde (hier gearchiveerd) zonder elektriciteit na Russische raketaanvallen. “Ik kan bevestigen dat ik het ben in deze video tijdens een van onze transplantaties. In deze video nemen we een hartorgaan van de donor en brengen het over naar ons ziekenhuis – het Hartinstituut – om het in het lichaam van de ontvanger te transplanteren en een leven te redden,” schreef hij in een e-mail van 23 juni.
Hij kwalificeerde het gebruik van deze beelden op sociale media met beschuldigingen van illegale orgaanoogst als “nep” en “Russische propaganda”.
Orgaantransplantatie in Oekraïne is onderworpen aan strenge staatscontroles in elke fase van het proces, zei hij. Dit omvat “absoluut steriele omstandigheden met een zeer strikte tijdsperiode waarin het orgaan van de donor kan worden getransplanteerd”. “Daarnaast moet er een match zijn in verschillende fysieke en medische parameters tussen donor en ontvanger om het te laten werken. Dus het is gewoon heel dom om te denken dat je iemands orgaan kunt nemen, het kunt verkopen en het bij iemand anders kunt transplanteren…,” zei hij.
De Tsjechische site Demagog (hier gearchiveerd) onderzocht ook deze bewering en ontdekte dat Vera Vayiman (Nikulina) nooit voor de OVSE heeft gewerkt. In april 2022 onderzocht Demagog (hier gearchiveerd) ook een bewering dat organen van gesneuvelde soldaten zouden zijn geoogst en verkocht aan Europa met steun van de OVSE en vond deze ongegrond.
Niet bekend met claims over organen, zeggen experts
We hebben de VN-missie voor toezicht op de mensenrechten in Oekraïne gevraagd naar beschuldigingen over het oogsten en verhandelen van menselijke organen door Oekraïense soldaten. “Geen van de leden van de VN-missie heeft hier ooit van gehoord”, schreef woordvoerder Kris Janowski aan AFP in een e-mail van 27 juni 2023.
Deze beweringen zijn een terugkerend thema in de pro-Russische propaganda, ontkracht door factcheck organisaties zoals Polygraph, MythDetector, EUvsDisinfo, Demagog.cz of Veridica.
AFP benaderde het European Centre of Excellence for Countering Hybrid Threats (Hybrid CoE) in Helsinki over deze video.
Jakub Kalenský, de belangrijkste expert op het gebied van desinformatie van het centrum, zei op 26 juni dat de video “zeker lijkt op een van de typische pro-Kremlin propagandaclaims”.
Volgens hem is “het verzinnen van leugens over Oekraïense misdaden tegen kinderen al minstens sinds 2014 een favoriete thema van de desinformatiekanalen van het Kremlin en het ecosysteem dat hun leugens napraat”.
“Het creëren van desinformatieverhalen over misbruikte en beschadigde kinderen heeft als doel om de sterkst mogelijke emoties op te wekken bij het doelpubliek en zo hun kritisch denken uit te schakelen”, legde Kalensky uit. “Tot nu toe hebben we geen enkel bewijs gezien dat Oekraïense autoriteiten misdaden tegen kinderen hebben begaan. Integendeel, er is genoeg bewijs van Russische misdaden tegen Oekraïense kinderen’. Het is een typische, cynische situatie waarin hypocrisie plaatsvindt, zei hij.
“Met sommige doelgroepen probeert Rusland zichzelf als slachtoffer af te schilderen; en het echte slachtoffer, Oekraïne en het Oekraïense volk, worden afgeschilderd als de agressors,” concludeerde Kalensky.
La Strada International, dat onderzoek doet naar mensenhandel inclusief de gedwongen verwijdering van organen, meldde aan AFP ook dat het geen gegevens had over dergelijke incidenten.
“Ik kan u meedelen dat we bij La Strada International geen informatie hebben, noch aanwijzingen of bewijzen hebben ontvangen dat er zogenaamde Oekraïense labs zijn in verband met orgaanhandel van kinderen of volwassenen,” zei vertegenwoordiger Suzanna Hoff op 26 juni.
“We hebben geen informatie die bevestigt dat een dergelijke procedure plaatsvindt in Oekraïne, we zouden het waarschijnlijk wel weten als zoiets echt zou gebeuren,” zei Joanna Garnier, gevestigd in Warschau, aan AFP op 23 juni. “Chaos in de oorlog genereert zoveel verschillende ongelooflijke geruchten.”
Er is een stortvloed aan desinformatie over de oorlog in Oekraïne sinds deze begon in februari 2022. Hier vind je een lijst van de beweringen die we hebben onderzocht.
