Chitine is een molecuul dat in veel organismen voorkomt, waaronder de schalen van insecten, schimmels, gisten en algen. In berichten die in januari 2023 in vele talen op sociale media zijn gedeeld, worden misleidende beweringen gedaan dat de chitine in insecten gevaarlijk is voor de menselijke gezondheid omdat het niet kan worden verteerd en dat het “kanker voedt”. Deze beweringen hebben in het verleden gecirculeerd en lijken weer op te duiken na twee nieuwe goedkeuringen voor voedselingrediënten op basis van insecten door de Europese Commissie, onder specifieke voorwaarden voor gebruik en etikettering. Deskundigen vertelden AFP dat hoewel chitine misschien niet volledig wordt afgebroken bij consumptie, dit niet betekent dat het niet door de darmen kan worden verwerkt, noch dat het schadelijk is voor de mens. Deskundigen vertelden AFP ook dat chitine op basis van het huidige bewijsmateriaal niet als kankerverwekkend wordt beschouwd.
Berichten in het Nederlands stellen dat krekels, sprinkhanen en meelwormen nu kunnen worden toegevoegd aan voedselproducten, waarbij misleidende beweringen worden gedaan dat ze “giftig” zijn en in verband worden gebracht met kanker. De beweringen zijn midden januari 2023 meer dan 1500 keer gedeeld op Facebook. Hetzelfde type beweringen werden rond dezelfde tijd gedeeld in andere talen zoals Servisch, Duits en Roemeens. Soortgelijke beweringen waren in augustus en september vorig jaar ook al in het Nederlands gedeeld en door AFP geverifieerd.
De misleidende beweringen dat het eten van insecten gevaarlijk is voor mensen omdat ze chitine bevatten, lijken weer op te duiken kort nadat de Europese Commissie begin januari 2023 toestemming gaf voor de commercialisering van de larven van kleine meelwormen (Alphitobius diaperinus) in ingevroren, pasta-, gedroogde en poedervormen en van huiskrekels (Acheta domesticus) in gedeeltelijk ontvet poeder.
Deskundigen die AFP contacteerde, zeiden dat, hoewel de mens misschien niet in staat is chitine volledig te verteren, dit niet anders is dan het niet verteren van de cellulose in een stokje selderij. In EU-landen is het niet verplicht om insecten te eten of om insecten andere ingrediënten te laten vervangen. Producten die insecten bevatten moeten dit duidelijk vermelden en toevoegen dat ze potentiële allergene zijn, zoals de vergunningen van de Europese Commissie het aanduidt. Deskundigen zeiden ook dat wetenschappelijk bewijs de bewering dat chitine “kanker voedt” niet ondersteunt. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN maken insecten al deel uit van het dieet van minstens twee miljard mensen.
Screenshot van misleidend bericht vastgelegd op 13 februari 2023 – AFP
Insecten die de afgelopen drie jaar zijn toegelaten
De misleidende bewering suggereert dat vijf insecten in voedingsmiddelen mogen worden verwerkt. De Europese Commissie heeft de afgelopen drie jaar echter ingrediënten van slechts vier insecten toegestaan onder de nieuwe regelgeving voor “nieuwe voedingsmiddelen” zoals hier vermeld door de International Platform of Insects for Food and Feed.
De vier door de Europese Comissie goedgekeurde insecten worden opgesomd in de posts, maar een vijfde, de Gryllodes sigillatus of bandkrekels, wordt ook genoemd in beweringen op sociale media. Een woordvoerder van de Europese Commissie verklaarde op 17 februari in een e-mail aan AFP dat “dit insect mag niet in de EU op de markt worden gebracht” en dus nergens voor menselijke consumptie in Nederland te vinden zal zijn.
Gryllodes sigillatus “kan niet worden verhandeld op de EU-markt”, bevestigde Christophe Derrien, secretaris-generaal van de IPIFF aan AFP tijdens een interview op 21 februari.
Op 3 en 5 januari heeft de Commissie respectievelijk gedeeltelijk ontvet poeder van de Acheta domesticus (huiskrekel) en de Alphitobius diaperinus-larven (kleine meelworm) toegevoegd aan de lijst van toegestane insecten voor menselijke consumptie voor de komende vijf jaar, alvorens zal deze opnieuw moeten worden herzien.
Eerder, in 2021 en 2022, zei de Europese Commissie dat producten van drie insecten – huiskrekels, gele meelwormlarven (in gedroogde vorm, en dan ook in ingevroren, gedroogd en in poedervorm) en treksprinkhanen – werden goedgekeurd voor het in de handel brengen en consumeren in de EU.
In maart 2018 diende het Franse bedrijf Agronutris (voorheen en ten tijde van de aanvraag handelend onder de naam Micronutris) een aanvraag in om gedroogde bandkrekels goed te keuren onder de nieuwe verordening betreffende nieuwe voedingsmiddelen. Die aanvraag werd echter ingetrokken, lieten de EC en de IPIFF weten aan AFP.”
Deze aanvraag viel onder een overgangsperiode waardoor sommige hele insecten die al vóór de nieuwe novel food-wetgeving van 2018 in de handel waren gebracht, “gedurende een bepaalde periode op de markt van een bepaald land mogen blijven, onder bepaalde voorwaarden“” tot goedkeuring of afwijzing door de Europese Commissie, aldus de IPIFF website.
“Slechts één aanvraag voor de goedkeuring van Gryllodes sigillatus is vóór 1 januari 2019 bij de Commissie ingediend in het kader van de verordening betreffende nieuwe voedingsmiddelen. De samenvatting van de aanvraag is gepubliceerd op de website van de Commissie. Aangezien de aanvrager heeft besloten de aanvraag in te trekken, kunnen geen andere exploitanten profiteren van de overgangsperiode voor deze insectensoort en kan deze dus niet in de EU in de handel worden gebracht”, vertelde een woordvoerder van de Europese Commissie op 17 februari per e-mail aan AFP.
Volgens deskundigen bestaat er geen verband tussen chitine en kanker
Chitine is de tweede meest voorkomende polysaccharide (na cellulose) in de natuur en maakt deel uit van het exoskelet van insecten, schaaldieren, schimmels, bacteriën, gisten en algen. Het kan worden gebruikt als meststof, voedseladditief en voor medische doeleinden.
Deskundigen verklaarden dat een onderzoek van de wetenschappelijke literatuur over chitine geen steun biedt aan beweringen dat het mensen vatbaar kan maken voor kanker.
Het Oncologisch Instituut “Prof. Dr. Ion Chiricuță” uit Cluj-Napoca (IOCN) stuurde AFP een analyse van verschillende studies over chitine en zijn derivaten, waarin staat dat ze “intensief zijn bestudeerd” in de afgelopen decennia en dat het aangetoond is dat ze biocompatibel zijn (compatibel met levende weefsels), biologisch afbreekbaar, laag toxisch en laag immunogeen (met een laag potentieel om een immuunrespons op te wekken) zijn.
Een studie uit 2015 aangehaald door het instituut stelt dat chitine zelfs kan worden gebruikt bij de behandeling van kanker “als middel voor het afleveren van kankermedicijnen op een specifieke plaats en een antiproliferatief effect heeft door de levensvatbaarheid van de cellen te verminderen.”
Het IOCN voegde er echter aan toe dat “toekomstige studies nodig zijn om het potentieel van chitine bij oncologische behandeling concreet vast te stellen, maar ook de mogelijke effecten van deze verbinding als onderdeel van de menselijke voeding.”
Ook de Duitse Kankervereniging (DKG) zei in een reactie op een verzoek van het AFP op 12 september 2022: “Noch het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC), noch het Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF) classificeren het eten van insecten en chitine als kankerverwekkend. Een eerste zoektocht in de databases PubMed en Embase naar wetenschappelijke studies over kanker en chitineconsumptie leverde geen bewijs van een mogelijk verband. ”
Edward Bray, woordvoerder van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) , vertelde AFP in een e-mail op 3 februari 2023 dat: “Bij de beoordeling van de insectenvoedseltoepassingen zijn tot nu toe geen zorgen over genotoxiciteit of kanker naar voren gekomen.”
Een vrouw koopt gekookte krekels van een straatverkoper in Phnom Penh, Cambodja, op 10 juni 2022 – Tang Chhin SOTHY / AFP
In 2010 heeft de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) chitine aangemerkt als een veilig voedselingrediënt, onder de gebruiksvoorwaarden en bij de voorgestelde consumptieniveaus.
In de vergunningen voor de twee nieuwe insectenproducten die de Europese Commissie in januari 2023 heeft afgegeven, staat dat de EFSA de ingrediënten “veilig heeft geacht onder de voorgestelde gebruiksvoorwaarden en -niveaus”.
De EFSA-rapporten over ontvet krekelpoeder en larvenproducten zijn hier en hier te vinden. In beide rapporten werd geconcludeerd dat, mogelijke allergeniciteit buiten beschouwing gelaten, “het NF (nieuw voedingsmiddel) veilig is bij de voorgestelde gebruiksvoorwaarden en gebruiksniveaus”.
Nieuwe voedingsmiddelen (novel food) zijn “voedingsmiddelen of voedselingrediënten die vóór 15 mei 1997 in de (Europese, red.) Gemeenschap niet in significante mate voor menselijke voeding zijn gebruikt”, legt de Europese Commissie hier uit.
In het veiligheidsrapport over meelwormen die de EFSA in 2020 publiceerde, staat dat het eten van gedroogde gele meelwormen “geen voedingsnadeel” oplevert en “veilig wordt geacht binnen de grenzen van de voorgestelde toepassingen”. Verslagen uit 2021 over treksprinkhanen en huiskrekels verklaarden ze ook veilig.
De EFSA-rapporten signaleren wel dat insecten allergische reacties kunnen veroorzaken en dat mensen die allergisch zijn voor schaaldieren en huisstofmijt er gevoelig voor kunnen zijn.
Deze foto, genomen op 30 augustus 2022, toont een bord “Krekel-burger” en krekels in een restaurant in Bangkok, Thailand – Manan VATSYAYANA / AFP
Chitine is niet schadelijk voor de menselijke gezondheid, ook al wordt het niet volledig afgebroken
Volgens Bray van de EFSA wijst wetenschappelijk bewijs erop dat chitine die als voedsel wordt geconsumeerd, grotendeels door het lichaam gaat zonder te worden afgebroken.
“Het wetenschappelijk panel van de EFSA was van mening dat chitine een onoplosbare vezel is die naar verwachting niet in significante mate in de dunne darm van de mens wordt verteerd”, zei hij.
Deskundigen legden uit dat het feit dat het niet volledig kan worden verteerd, niet betekent dat het schadelijk is voor de menselijke gezondheid.
Mareike Janiak, eerste auteur van een studie over chitinase genen (enzymen die chitine afbreken) gepubliceerd in 2018 in Molecular Biology and Evolution, zei dat hoewel chitine misschien niet volledig verteerbaar is, dat het niet noodzakelijk schadelijk is voor het menselijk lichaam.
“Biologen dachten voor een lange tijd dat zoogdieren geen enzym produceerden dat chitine kon afbreken, maar dat betekende niet dat een insect niet door de darm verwerkt kon worden,” schreef ze naar AFP in een e-mail.
Ze vergeleek chitine met cellulose, waaruit de celwanden van veel planten bestaan en dat het menselijk lichaam niet kan afbreken door het ontbreken van een geschikt enzym. “We eten toch nog steeds producten als selderij en die zijn goed voor ons”, legde ze uit.
Ze zei ook dat haar onderzoek suggereerde dat sommige zoogdieren chitine kunnen afbreken.
“Men dacht voor een lange tijd dat chitine voor zoogdieren hetzelfde was als cellulose — een onoplosbare vezel die door de darm werd geleid, terwijl energie en voedingsstoffen uit wat overblijft van het insect werden gehaald. De ontdekking van het enzym “zoogdierchitinase” in de magen van muizen en vleermuizen heeft dit echter in twijfel getrokken en doet sterk vermoeden dat sommige zoogdieren wel degelijk chitine kunnen verteren,” legde ze uit.
Een literatuuroverzicht dat in 2021 werd gepubliceerd in het Journal of Functional Foods zegt dat chitine “kan worden gedefinieerd als een functioneel voedingsbestanddeel dat speciale voordelen biedt aan voedsel, bijvoorbeeld door bij te dragen aan de gezondheid van de dikke darm, de kransslagaders en de verlaging van het cholesterolgehalte…”.
Een kok bereidt een gerecht van gebakken sprinkhanen, tarantula, schorpioen en groenten in de provincie Siem Reap, Cambodja, op 24 oktober 2019. – Tang Chhin SOTHY / AFP
Producten met ingrediënten op basis van insecten moeten duidelijk worden geëtiketteerd
De berichten op Facebook suggereerden dat insecten zouden worden geïntroduceerd in een breed scala van industriële voedingsmiddelen zonder dat de consument dat weet.
Zoals AFP hier in het Frans in detail uitlegt, gaat de toelating van deze nieuwe producten op basis van insecten in de EU gepaard met duidelijke richtlijnen over de etikettering ervan.
“In de lijst van ingrediënten moet duidelijk worden aangegeven dat dit ingrediënt in het product zit”, bevestigde de Europese Commissie aan AFP op 24 januari 2023.
Dit staat duidelijk in de twee verordeningen over het in de handel brengen van de producten. De producenten zijn verplicht de naam van deze levensmiddelen te vermelden, in het Latijn en in de taal van het land waar het wordt verkocht, zoals blijkt uit onderstaande documenten.
Het risico van allergie voor mensen die allergisch zijn voor “schaaldieren, weekdieren en producten daarvan en voor huisstofmijt” moet ook naar behoren worden vermeld.
In de toelatingsdocumenten voor de twee nieuwe levensmiddelen wordt opgemerkt dat verder onderzoek moet worden verricht naar de omvang van hun “allergeniciteit”, aangezien het huidige onderzoek geen uitsluitsel geeft over de mate waarin de levensmiddelen een allergische reactie kunnen veroorzaken.
Momenteel moeten slechts 14 belangrijke voedselallergenen, waaronder weekdieren, bij wet worden vermeld als “producten of stoffen die allergieën of intoleranties veroorzaken” op voedseletiketten in de EU, zoals hier beschreven.
Voeding en veiligheid
In een artikel uit 2020 in het tijdschrift NFS wordt opgemerkt dat “het feit dat eetbare insecten sneller groeien, een hoge voedselconversie-efficiëntie hebben en minder middelen vergen om te worden gefokt dan vee, zou hen tot een aantrekkelijker kwaliteitsvoedselbron moeten maken, vooral voor de armen op het platteland in de ontwikkelingslanden “.
Tijdens de studie wordt er echter gemerkt dat de wetenschappelijke literatuur beperkt blijft. “Er is meer onderzoek nodig om de risico’s van de consumptie ervan te begrijpen en zo de gezondheid van de consument te beschermen”, concludeert het rapport.
Grafiek over geselecteerde eetbare insecten die overal ter wereld op tafel kruipen – AFP
Een rapport van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties uit 2021 beschrijft insecten als “een goed vooruitzicht om de problemen van voedselonzekerheid in verband met de groei van de wereldbevolking te helpen oplossen, zonder tegelijkertijd het milieu te schaden”.
Het rapport benadrukt echter ook dat bij de productie en consumptie van eetbare insecten moet worden gestreefd naar voedselveiligheid om allergene, biologische, chemische of fysieke gevaren te vermijden.
“Een veilige en succesvolle productie van insecten moet inspanningen omvatten om deze voedselveiligheidsproblemen te voorkomen, op te sporen, te identificeren en te beperken”, aldus het rapport.
In Nederland heeft iedereen die insecten wil produceren of verkopen een registratie nodig van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) , stelt de NVWA op haar website.
In een artikel in de Michelingids wordt aanbevolen om de herkomst van de insecten te achterhalen en ze grondig te koken alvorens ze te eten, net als elk ander voedingsingrediënt.
