Wetenschappers zijn het erover eens dat de door mensen veroorzaakte uitstoot van broeikasgassen de planeet opwarmen en klimaatverandering veroorzaken. In berichten op sociale media in het Nederlands wordt echter de ongefundeerde bewering gedaan dat het Amerikaanse onderzoeksprogramma HAARP (High-frequency Active Auroral Research Program) het weer beïnvloedt en mensen doet geloven dat er een “klimaatprobleem” is.
Berichten waarin wordt beweerd dat HAARP op de een of andere manier bijdraagt aan klimaatverandering zijn sinds eind juli honderden keren gedeeld op sociale media, bijvoorbeeld hier, hier en hier.
“H.A.A.R.P. WEERSBEÏNVLOEDING. De meesten hebben er zelfs nog nooit van gehoord. Toch is het allemaal openbaar. Het speelt zich gewoon, zomaar voor je neus af; Ze beïnvloeden compleet het klimaat en doen je geloven dat we een klimaatprobleem hebben”, luidt de tekst in de verschillende posts op sociale media.
Verder in de post wordt ook beweerd dat “weers-beïnvloeders” wereldwijd actief zijn, ook in Nederland.
Wat is HAARP?
Het High-frequency Active Auroral Research Program (HAARP) is een Amerikaans onderzoeksprogramma dat in 1990 van start ging en gebruik maakt van de krachtigste HF-zender (hoge frequentie) ter wereld “om de kennis van de bovenste atmosfeer van de aarde uit te breiden ‘door onderzoek te doen naar’ de fysische en elektrische eigenschappen van de ionosfeer van de aarde, die onze militaire en civiele communicatie- en navigatiesystemen kunnen beïnvloeden”, staat op de website van het programma. Het onderzoek wordt uitgevoerd met behulp van een set van 180 antennes verspreid over 33 hectare.
De ionosfeer is het deel van de aarde tussen ongeveer 60 en 70 km hoogte en strekt zich uit tot boven 500 km hoogte. In tegenstelling tot andere delen van de atmosfeer is de ionosfeer geen afzonderlijke laag, maar “een reeks regio’s in delen van de mesosfeer en thermosfeer”, zoals wordt uitgelegd op UCAR, het Amerikaanse centrum voor wetenschapseducatie.
Tot 2015 werd HAARP beheerd door de United States Air Force (USAF) samen met de United States Navy, respectievelijk de Amerikaanse luchtmacht en marine. Sindsdien wordt het beheerd door de Universiteit van Alaska Fairbanks vanwege USAF’s gebrek aan financiering, luidt de website van het programma.
HAARP is het onderwerp geweest van meerdere complottheorieën en speculaties. Andere AFP-factcheckartikelen die beweringen ontkrachten dat HAARP het weer kan beheersen en klimaatverandering veroorzaakt werden hier, hier en hier gepubliceerd.
Deskundigen hebben AFP herhaaldelijk uitgelegd dat de onderzoeken van HAARP geen invloed hebben op het weer of het klimaat op aarde.
HAARP “werd oorspronkelijk gebouwd door het leger, maar om wetenschappelijke redenen. Het leger wilde de ionosfeer begrijpen. Bijvoorbeeld om radarsignalen af te kaatsen van de ionosfeer om raketten ver weg te detecteren, zei Jeffrey Hughes, hoogleraar sterrenkunde aan de Boston University, op 2 augustus 2023 in een interview aan AFP.
Daarom is “het idee dat een radiozender met een zendvermogen van een paar megawatt die in één deel van de wereld werkt, invloed zou kunnen hebben op het weer in een verafgelegen deel van de wereld onjuist”, zei Bill Bristow, hoogleraar atmosfeerwetenschappen aan het PennState College in de VS, in een e-mail van 1 augustus aan AFP. “Er is geen wetenschappelijk bewijs dat dit ook maar iets aan het weer kan veranderen. […] Hetzelfde geldt voor enig effect op het mondiale klimaat”, voegde hij eraan toe.
“De impact van HAARP is beperkt tot het gebied waar het staat. De radiogolven worden recht omhoog gestuurd en raken de ionosfeer in een gebied van ongeveer twee kilometer bij twee kilometer. Dit gebeurt meer dan 100 kilometer boven de grond. Ver boven de lagen van de atmosfeer die verantwoordelijk zijn voor het weer op aarde (voornamelijk de troposfeer, ed.). Er is ook geen wetenschappelijk bewijs dat HAARP ook maar iets aan het weer kan veranderen”, legde Hughes uit.
Volgens de HAARP-website worden de radiogolven die door de zender van HAARP worden uitgezonden niet geabsorbeerd door de troposfeer, het deel van de atmosfeer dat het weer produceert. “Omdat er geen interactie is, is er geen manier om het weer te beheersen,” staat er op de HAARP-webpagina met veel gestelde vragen.
“Hittegolven, droogtes, stormen en overstromingen worden allemaal veroorzaakt door verschillende omstandigheden in de atmosfeer en zijn vaak het resultaat van een willekeurige combinatie van weersomstandigheden”, zei Ella Gilbert, meteoroloog bij de British Antarctic Survey, in een e-mail van 30 november 2022 over eerdere complottheorieën dat het weer kan worden veranderd door technologie zoals HAARP.
“Het is technisch extreem moeilijk om zo’n groot, complex en chaotisch systeem als het weer te beïnvloeden”, voegde ze eraan toe.
Er zijn ook wetenschappelijke faciliteiten in Nederland die vergelijkbaar onderzoek doen naar de ionosfeer. Maar wetenschappers houden vol dat deze faciliteiten, net als HAARP, het weer niet kunnen beïnvloeden. “De enige onderzoeksfaciliteiten die nog worden gebruikt voor ionosfeeronderzoek in Nederland zijn GNSS-ontvangers en de LOFAR-radiotelescoop. Hiermee kunnen we verstoringen analyseren die de ionosfeer veroorzaakt op de (zwakke) radiosignalen van respectievelijk navigatiesatellieten of radiobronnen in het heelal. Natuurlijk hebben deze radiosignalen ook geen invloed op de lage atmosfeer”, legt ruimteweerwetenschapper Eelco Doornbos bij het KNMI uit aan AFP in een e-mail van 9 augustus 2023.
Menselijke activiteit veroorzaakt opwarming van de aarde en klimaatverandering
De Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) liet op 12 januari 2023 weten dat de afgelopen acht jaar de warmste waren sinds het begin van de metingen.
De gemiddelde wereldwijde temperatuur was ongeveer 1,15 graden Celsius boven het pre-industriële niveau, volgens het agentschap van de Verenigde Naties. De Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) en de National Aeronautics and Space Administration (NASA) maakte eerder vergelijkbare cijfers bekend voor 2022.
In 2021 en 2022 publiceerde het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) zijn zesde uitgebreide beoordelingsrapport, waarin de organisatie waarschuwt dat maatregelen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen dringend nodig zijn om een catastrofale opwarming van de aarde te voorkomen, waardoor er slechts drie jaar overblijft om de emissiecurve van broeikasgassen om te buigen. De inhoud van het rapport weerspiegelt de wereldwijde consensus onder wetenschappers over de menselijke oorzaken van de opwarming van de aarde.
“Er bestaat geen twijfel over dat menselijke invloed de atmosfeer, de oceaan en het land heeft opgewarmd”, luidt het rapport.
Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) heeft een eigen rapport opgesteld dat laat zien hoe klimaatverandering Nederland specifiek beïnvloedt. Het laatste, Klimaatsignaal’21, dat op 25 oktober 2021 werd gepubliceerd, is “gebaseerd op het laatste IPCC-rapport – dat in augustus 2021 werd gepubliceerd – en eigen onderzoek van het KNMI”, staat er in het rapport te lezen.
De opwarming van de aarde in Nederland, die gevolgen heeft voor het regionale klimaat, wordt veroorzaakt “door het versterkte broeikaseffect of indirect door veranderingen in luchtstroming”, aldus het KNMI-rapport.
Het document benadrukt dat klimaatverandering in Nederland “een steeds grotere impact heeft op onze samenleving”, en benadrukt het belang van het wereldwijd terugdringen van broeikasgassen door menselijke activiteit om de gevolgen ervan te beperken, ook in ons land.
In het Klimaatsignaal’21 verklaart het KNMI dat “de zeespiegel voor de Nederlandse kust rond 2100 tot 1,2 meter kan stijgen ten opzichte van het begin van deze eeuw”. Ook kan het land te maken krijgen met langer durende hittegolven. De kans “op droogte in het voorjaar en de zomer” is toegenomen, maar ook de kans op “extreme neerslag”.
Op 9 oktober 2023 publiceert het KNMI een nieuw document met “scenario’s van een mogelijk toekomstig klimaat voor Nederland”.
Kan de mens het weer beheersen?
Er zijn pogingen gedaan om het weer te manipuleren, hoewel alleen op kleine schaal, door processen zoals “cloud seeding“, waarbij chemicaliën in wolken worden gebracht om hun vermogen om regen of sneeuw te maken te verbeteren.
Dit is in verschillende landen getest, waaronder Mexico, de Verenigde Arabische Emiraten, China, Hongarije, Maleisië en de VS.
In Nederland is de Technische Universiteit Delft samen met de Universiteit van Cambridge in Groot-Brittannië een zesjarig onderzoeksprogramma gestart naar climate engineering, oftewel het ingrijpen in de natuurlijke systemen van de aarde om klimaatverandering tegen te gaan, zo staat te lezen in een artikel van de NOS.
Het onderzoeksprogramma van Delft en Cambridge gaat onderzoeken of het mogelijk is om wolken witter te maken.
“De theorie is dat wittere wolken meer zonlicht reflecteren. Dit zou de aarde afkoelen”, luidt het NOS-artikel. ‘We gaan onderzoeken of het werkt en wat de effecten en risico’s zijn van deze technologieën”, zei hoogleraar atmosfeeronderzoek Herman Russchenberg van de TU Delft aan de NOS.
Een groep van 16 wetenschappers, waaronder vier Nederlanders, heeft echter een petitie opgesteld – die inmiddels honderden handtekeningen heeft verzameld – tegen Zonnestralingsbeheer, een reeks technologieën om klimaatverandering tegen te gaan.
