Twee misleidende video’s die zijn gepubliceerd op 24 februari 2022, de dag dat Rusland Oekraïne binnenviel, zijn duizenden keren gedeeld in verschillende talen, waaronder in het Nederlands. Eén video toont landende parachutisten en de andere militaire vliegtuigen die over een stad vliegen. De berichten en reacties suggereren dat dit beelden zijn van het huidige militaire conflict in Oekraïne. Maar dit is onjuist: de video’s komen uit 2014 en 2020 en zijn opgenomen in Rusland.
“Ook vanuit de lucht wordt flink aangevallen door Rusland. Honderden paratroepers strijken neer in Kharkiv”, luidt dit Facebookbericht met twee video’s, gepubliceerd op 24 februari 2022, de dag dat de Russische president Vladimir Poetin een aanval op Oekraïne opende na maanden van oplopende spanningen. Beide video’s bevatten het logo van de Telegramgroep “Klokkenluiders voor vrijheid”, waar ze eerder die dag met dezelfde beschrijving geplaatst werden.
De eerste video van 20 seconden toont militaire vliegtuigen die over een stad vliegen, met het geluid van een luchtalarm op de achtergrond. Het werd ook door Nederlandse gebruikers op Twitter gedeeld. De tweede video van 45 seconden toont een blauwe lucht gevuld met honderden landende parachutisten. Een kortere versie van 15 seconden verscheen ook in dit Facebookbericht dezelfde dag.
De reacties onder de video’s laten zien dat deze beelden met afschuw worden ontvangen: “Beangstigende beelden!”, zegt een gebruiker op Facebook, en “Bahhhh wat eng”, zegt een ander.
De video’s circuleren in verschillende talen, waaronder in het Hongaars, Engels en Bulgaars. In werkelijkheid houden deze video’s geen verband met het huidige conflict in Oekraïne, zoals hier werd aangegeven door AFP Hongarije en hier door AFP Bulgarije en AFP Duitsland.
Screenshot van een van de misleidende berichten op Facebook, vastgelegd op 25 februari 2022Video met vliegtuigen gefilmd in Moskou in 2020
De video met de vliegtuigen is oud en houdt geen verband met het huidige conflict; AFP vond dezelfde beelden in een YouTube-video die in 2020 online werd geplaatst. Het lijkt afkomstig te zijn van een repetitie op 4 mei 2020 voor de jaarlijkse militaire parade “Overwinningsdag” in Moskou, ter viering van het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Een omgekeerde zoekopdracht met beelden van de video op de zoekmachine Yandex leidde tot een langere versie van de video die hier op YouTube op 4 mei 2020 is gepubliceerd. In het bijschrift van de video staat: “Repetitie van de parade op 04.05.2020. Lucht gedeelte. Vliegtuigen vliegen over Tushino”.
Tushino is een gebied in het noordwesten van Moskou.
De video op Facebook is een montage van delen uit de langere video op YouTube. In een vergelijking van de video hierboven en de video die wordt gedeeld op de sociale media, kan worden opgemaakt dat de beelden hetzelfde zijn. De misleidende versie is geknipt het geluid van een luchtalarm is toegevoegd in de montage.
De misleidende video gedeeld op Facebook (links) en de video op YouTube uit 2020 (rechts), vastgelegd op 25 februari 2022Afbeeldingen in een fotogalerij van de repetitie door het Russische staatspersbureau RIA Novosti, die werd gepubliceerd op dezelfde datum als de YouTube-video, tonen dezelfde vliegtuigen die in dezelfde formatie vliegen.
Afbeeldingen uit de fotogalerij van RIA Novosti (links) en frames uit de lange versie van de misleidende video (rechts), vastgelegd op 24 februari 2022Video van parachutisten opgenomen in 2014
Via een omgekeerde zoekopdracht van beelden uit de video met parachutisten kon AFP publicaties vinden die de afgelopen jaren meerdere keren op Russische sociale media zijn gedeeld, onder meer in 2018 en 2016.
Het oudste bericht dat AFP vond is van 14 maart 2014, toen het werd gepubliceerd door een Russisch sprekende gebruiker van het sociale netwerk VKontakte. Andere foto’s op dezelfde tijdlijn tonen een jonge man met een parachute en in Russische militaire uitrusting. Op 13 maart 2014 plaatste hij foto’s met de omschrijving “Landing nabij Rostov in de stad Taganrog … twee sprongen per dag”.
Taganrog is een stad het zuidoosten van Rusland in de regio Rostov; het ligt ongeveer 50 kilometer ten oosten van de grens met Oekraïne. Een vergelijking van de beelden laat zien dat het om dezelfde video gaat.
Vergelijking van een van de misleidende publicaties op Facebook (links) en de video uit 2014 op VKontakte (rechts), vastgelegd op 25 februari 2022AFP stuurde een bericht naar de gebruiker om te vragen naar de omstandigheden die in de video worden getoond, maar ontving geen reactie.
Op een andere foto van 13 maart 2014, op dezelfde tijdlijn, poseert een soldaat voor een Russisch militair vliegtuig type Il-76MD met het registratienummer RA-76669.
Door te zoeken op internet in het Russisch – inclusief het gebruik van de trefwoorden gerelateerd aan parachutisten, Rostov, en de datum waarop de video werd gepost – vonden we nieuwsartikelen over een grote militaire oefening die op 11 maart 2014 in het gebied begon.
Meer dan 3.500 soldaten van deze eenheid namen deel aan de vierdaagse oefening, waaronder parachutesprongen vielen, volgens berichten in de media (hier, hier, hier) en van het Russische ministerie van Defensie. Volgens het persbericht vond de training plaats op de trainingsbaan van Kuzminki. Kuzminki ligt ongeveer 36 kilometer ten noordoosten van Taganrog.
Er zijn veel overeenkomsten tussen deze berichten en de video van de landing van de parachutisten die op sociale netwerken wordt gedeeld. Deze omvatten het Il-76MD-toestel, de vorm van de parachutes, de wit-rode tape, de vlaggen, het weer, het landschap, de datum en de uniformen.
Dit Russische nieuwsbericht van de oefening laat ook een dropping zien. Het filmpje is ook te vinden op YouTube. We kunnen parachutisten van dezelfde eenheid zien vliegen met een vliegtuig van hetzelfde type als in de foto’s op VKontakte.
Dezelfde video was te vinden in een Facebookgroep genaamd “Made in Russia”, gepubliceerd in september 2016, met de Engelstalige titel “Massive air desant in Rostov region” in 2014. “Het kostte mij en mijn vriendin 1 uur om deze video te downloaden van het Russische sociale netwerk vk.com”, schreef de auteur in een reactie.
De toename van de militaire en diplomatieke spanningen tussen Rusland en Oekraïne ging de afgelopen weken gepaard met een golf van online desinformatie. Enkele andere voorbeelden zijn te vinden in deze Franstalige factcheck van AFP.
